EBÜ’L-FİDÂ

EBÜ’L-FİDÂ; Mısır’da yetişen Müslüman târih
ve coğrafya âlimi. îsmi, İsmâil bin Ali bin Mahmûd
bin Ömer olup, lakabı İmâmüddîn’dir. Ebü’l-Fidâ
künyesiyle meşhur oldu. 1273 (H.672) senesinde
Şam’da doğdu. Babası, zamânın önde gelen komutanlarmdandı.
İyi bir eğitim gördü. On iki yaşında
Markab Muhâsarasında bulundu ve çok yararlılıklar
gösterdi. Daha sonra Akka ve Humus kalelerinin
fethine katıldı. Sultan Baybars’ın Haleb’e gönderdiği
orduda, bâzı birliklere komuta etti. Malatya’da
Moğollarla yapılan gazâlarda büyük mücâdele
örneği gösterdi. Bu başarılarından dolayı kendisine
Hama emirliği ve Mâlik-ül-Müeyyed ünvânı verildi.
1331 (H.732) senesinde Hama’da vefât etti.
Ebü’l-Fidâ, yaşadığı ve karşılaştığı vak’aları
yazmasıyla meşhur oldu. Târih ilmi sahasında en
çok tanınan eseri tbn-i Esîr’in El-Kâmil Ut- Târih
adlı ünlü eserinin bir devâmı mâhiyetinde olan
Muhtasaru Târih-il- Beşer’dir. İlk peygamber
ve ilk insan Âdem aleyhisselâmdan başlayarak,
1328 (H.729) senesine kadar olan hâdiselere yer
vermiştir. Eser, batı dillerine tercüme edildi. 1870
senesinde İstanbul’da, 1908 senesinde de Mısır’da
basıldı.
Ebü’l-Fidâ’nın bir diğer mühim eseri 1316-
1321 seneleri arasında yazdığı Takvîm-iI-Büldân’dır.
Yirmi sekiz bölümden ibâret, genel coğrafya
kitabıdır. Mukaddimeden sonra, yeryüzünün
ırmaklarını, göllerini, denizlerini ve dağlarını
tanıtır. Metin, bir takım cetvelleri de ihtivâ etmektedir.
Bu cetvellerde, yer adları ile bunların
coğrafî koordinatları gösterilmiştir. Ebü’l-Fidâ,
bu eserinde Batlemyüs, İdrisî, İbn-i Havkal, İstahrî
ve Bîrûnî’nin eserlerinden faydalanmıştır. Özellikle
İbn-i Sa’îd el-Mağribî’nin Kitâbu Bast-il-Erd fît-
Tûl vel-Arz adlı eserinden istifâde etmiştir. Bu kitap,
İdrisî’nin eserinden sonra coğrafya alanında en
meşhur olandır. Bir ara Mekke’ye giden Ebü’l-Fidâ,
çölde karşılaştığı hâdiseleri, yaptığı avları, ilgi
çekici bir tazda kitabında yazmıştır. Eser, Reinaud
ve De Slane tarafından 1840 senesinde neşredilmiştir.
Fransızca tercümesi 1848-1883 seneleri
arasında yayınlanmıştır.
Avrupalı târihçi Carra de Vaux onun hakkında;
“Büyük bir komutan olmasına rağmen kaleminin
parlaklığı kılıcının gücünü gölgede bıraktı.”
demektedir.