PAMUK (Gossypium)

PAMUK (Gossypium); Aim. Baumwolle,
Fr. Coton (m), İng. Cotton. Familyası: Ebegümecigiller
(Malvaceae) Türkiye’de yetiştiği yerler:
Batı ve Güney Anadolu’da yetiştirilir.
Temmuz-ağustos ayları arasında, beyazımsı
veya sarı renkli çiçekler açan, 30-100 cm boylarında,
1-2 yıllık otsu bir bitki. Afrika’da, çok yıllık
ağaç şeklinde olan pamuk çeşitleri de vardır. Pamuk
gövdeleri dik, dallanmış ve çok tüylüdür.
Yapraklar uzun saplı, parçalı ve tabanı kalp şeklindedir.
Çiçekler saplı ve yaprakların koltuğunda
tek tek bulunur. Dış çanak yaprakları üç parçalı, taç
yaprakları ise beş serbest parçalıdır. Meyve, olgunlukta
açılan veya kapalı kalan, 3-5 gözlü bir
kapsüldür. Bu kapsüle koza da denir. Her gözde siyahımsı renkli, oval şekilli ve üzeri uzun, sık ve beyaz
renkli tüylerle örtülü 5-10 tohum bulunur. Pamuk
tohumu, etrafındaki bu tüy veya liflerle beraber
kütlü adını alır.
Pamuk, çok eski târihlerden beri yetiştirilen bir
kültür bitkisidir. Vatanı Asya’dır. Genellikle sıcak
iklimi seven bir bitkidir. Pamuk, kozaları olgunlukta
açılan ve açılmayan olmak üzere ikiye ayrılır.
Memleketimizde daha çok açılmayan kozalar
tercih edilir. Olgunlukta kozaları açılan pamuk, iyi
kaliteli mahsûl verirse de, tam zamânında toplanmadığı
zaman rüzgâr ve yağmur ile ziyan olmaktadır.
Kozaları kapalı kalan pamuğa “dağ pamuğu”
adı verilir. Beyaz renkli olup, soğuk ve hastalıklara
daha dayanıklıdır. Hasat zamânı, kozalar değil,
üzerinde pamuk bulunan çekirdekler toplanır. Olgunlukta
toplanan meyvelerin kabuk, tohum ve
lifleri özel makinalarla birbirinden ayrılır. Tohumdan
pamuk liflerinin ayrılmasına, çırçırlama
denir. Çırçır makinaları ile yapılan çırçırlamada,
çekirdekler bir yana, pamuk lifleri bir yana ayrılır.
Yerli pamuk meyvelerinin işlenmesi sonunda elde
edilen ürünün % 15-22’si pamuk, % 40-60’ı tohum
ve % 15-30’u da kabuktur. Pamuk tohumu yağ
bakımından zengin olup, % 30-40 kadar yağ ihtivâ
eder.
Pamuk, alüvyonlu ve kuvvetli topraklan sever.
Derin sürülmüş ve iyi gübrelenmiş topraklara ekilir.
Ekim; sıcak bölgelerde şubat, soğuk bölgelerde
mart-nisan aylarında yapılır. Ağustos ve eylülde
hasat edilir. Pamuk için en büyük tehlike
yağmurlardır. Yağmurlar, verimin ve kalitenin
düşmesine sebep olur.
Kullanıldığı yerler: Pamuk lifleri, hemen hemen
saf selülozdan ibârettir. Tohumlar, yağ, nişasta
ve müsilaj taşır. Pamuk yağı, yarı kuruyan yağlardandır.
Kökler, fenolik bileşikler ve reçine tabiatında
maddeler taşırlar. Pamuk, mekanik bir
kan dindiricidir. Cerrâhîde gerek saf, gerek sterilize
veya ilâçlı olarak kullanılmaktadır. Sun’î ipekimâlinde de kullanılan önemli bir hammaddedir.
Temizlenmiş pamuk yağı tıpta kullanıldığı gibi
yemek yağı olarak veya sabun imâlinde kullanılır.
Türkiye, takribi 200-250.000 tonluk pamuk
ihrâcâtı ile dünyâ üretiminin % 5,6’smı karşılamaktadır.
Pamuk üreten ülkeler arasında sekizinci
sırayı almaktadır. 600 bin hektar alandan 500 bin
tonun üzerinde yıllık üretim yapılmaktadır. Memleketimizdeki
hektar başına ortalama verim dünyâ
ortalamasının üstündedir.