PARA; Aim. Geld (n), Fr. Monnaie (f), argent
(m), İng. Money. Eşyâya değer olabilecek kıymet
ölçüsü (semen); kullanılmaya hazır satın alma gücü;
ödeme aracı; servet biriktirme ve tasarruf etmeye
yarayan bir değer ölçüsü ve mübâdele aracı.
Para, birinci olarak mübâdele aracı olması, ikinci
olarak değer ölçüsü olması ve üçüncü olarak da tasarruf
aracı ve sermâye unsuru olması bakımından
ehemmiyet arz etmektedir.
Para çeşitleri: a) Belli ağırlıkta basılmış altın
ve gümüş paralara genel olarak “Meskûkat” denir.
Altın paralara “dinar”; gümüş paralara ise “dirhem”
adı verilir. Gümüş mâdeni, para kıymetinde
esas olmak üzere, gümüş para yerine çıkartılan
ve diğer mâdenlerden basılan paralara “fülûs” denir.
İktisad dilinde bu paralara “ufaklık para” da denir.
Mâden değeri, resmî değerinden daha azdır.
b) İktisâdî kıymeti (kendi öz kıymeti), resmî
para değerine eşit olan paralara iktisat biliminde”Mal-para” da denir. Klasik misâlini altm paralar
yâni (dinar) teşkil eder.
c) Değeri altına göre tespit edilerek çıkartılan,
bir nevî senet gibi düzenlenen; gerektiğinde kıymeti
mâdene çevrilebilen paralara “temsîlî para”
denir. Merkez bankalarınca daha önceleri çıkartılan
(banknotlar) temsîlî paraya misâldir.
d) Diğer bir para çeşidini “fiyat-para” yahut
“kâğıt para” veya “kaime”ler teşkil etmektedir.
Bunların değerini garanti eden kıymetli mâden
karşılığı yoktur. Devletin kânun kuvvetiyle desteklenerek
alışkanlıkla tedâvülde kullanılan bir
para çeşididir. Ayrıca piyasada kullanılan ve yukarda
sayılmayan, piyasa muâmelelerinde işlem
gören ve hesaplara intikâl eden bir para şekli daha
vardır ki, buna da “kaydî para” adı verilir.
Paranın târihçesi: Paranın târihi, insanlık târihiyle
başlar. İlk insan ve peygamber Adem aleyhisselâmla
birlikte para da tedâvüle girmiştir. İlk
parayı Âdem aleyhisselâm basmıştır. Târihçilerin
bildirdiğine göre, altın ve gümüş paraları yaygın
olarak kullanan en eski millet, Anadolu ve Ege
havzasındaki eski Yunanlılar olmuştur. Anadolu ve
İtalya havzalarında M.Ö. 5 ve 4. yüzyıllarda tipleri
pekçok değişiklik gösteren eski Yunanlılara âit
krallar adına paraların basıldığı bilinmektedir. Genellikle
bu paralar iri ve dikdörtgen şeklinde basılmaktaydı.
Zamanla küçülen bu altın paralar,
daha önceleri bir libre ağırlığında iken (yaklaşık
327 gr), daha sonraları üçte bir ağırlığa (109 gr),
bilâhare daha da küçülerek bir ons ağırlığa (27
gr) kadar düşmüştür. Roma’ya ilk gümüş para
M.Ö. 269 yılında girmiştir. Roma sikkelerinin basımı
ise M.Ö. 180 yıllarına rastlamaktadır. Altm
paranın Roma’ya girişi Kral Sulla devrinde olmuştur.
Anadolu’da Lidya Kralı Gyges M.Ö. 7.
yüzyılda yanları hafifçe yassıtılmış yumurta şeklinde
birbirine eşit külçeler bastırmıştır. Kral Croesus
ise, kıymeti devletçe garanti edilmiş altın ve
gümüş paralar bastırmıştır. 1924 yılında, bugünkü^
Pakistan sınırları içinde kalan Aşağı İndus kıyılarında M.Ö. 2900 yıllarına âit paralar bulunmuştur.
Asur hükümdarlarından Sennasherib’in M.Ö. 700
yıllarında bastırdığı yarım shekel ağırlığındaki ( 1
shekel= 224,5 gr) gümüş külçeler bulunan en eski
paralardandır. M.Ö. 5. yüzyıla âit Çin (Sh) hanedanının
altına resmî değer tâyin ettiği, ayrıca bakır
ve kalaydan fülûs cinsinden ufaklık paralar
çıkarttığı da bilinmektedir.
İslâmiyetten evvel Mekke’de, altın ve gümüş
paralar Araplar tarafından kullanılmaktaydı. Bu
kullanılan paralar içinde, Arapların ticâret yaptığı
değişik milletlerin kullandıkları paralar da bulunmaktaydı.
İslâm Devletinin kurulması ile hazret-
i Peygamberimiz zamânında ve hazret-i Ebû
Bekr’in halîfeliği zamânında bu paraların kullanılmasına
devam edilmiştir. İslâmiyette ilk para
639 yılında, hazret-i Ömer’in halîfeliği zamânında
basılmıştır. Hazret-i Ömer, Acem paralarının
şeklini ve yazısını aynen bastırdı. Daha önce 20,
1 2 ve 1 0 kırâtlık olmak üzere üç çeşit dirhem (gümüş
para) kullanılırken, hazret-i Ömer, bu üç çeşit
dirhemin ortalamasını teşkil eden 14 kırât ağırlığında,
ortalama bir dirhem yapmıştır. Önceleri çekirdek
şeklinde çıkan dirhemlerin de, bilinen şekilde
ilk yuvarlak baskısını yapmıştır. Bu şekilde
yeni bastırdığı dirhemin on dörtte birine (1/14)
bir kırât; 2 0 kırâta ise “bir miskâl” adını vermiştir.
Hazret-i Osman’ın hilâfeti zamânında Taberistan’ın
Hertek şehrinde, bu esaslar üzerinde altın ve
gümüş paralar bastırılmaya devam edilmiştir. İslâm
şekil ve alâmetleri ile ilk parayı ise Emevî Halîfesi
Abdülmelik bin Mervân bastırmıştır.
Yakın zamâna kadar, bulunabilen paralara dayanarak
OsmanlIlarda ilk parayı Orhan Beyin bastığı
kabul ediliyordu. Yeni bulunan bir sikkeye
göre ilk paranın Osman Bey zamânında basıldığı
kesin olarak tespit edilmiştir. Orhan Gâzinin bastırdığı
ve akçe denilen gümüş paraların bir yüzünde
“Mücâhidün-fı-Sebîlillah-es-Sultan Orhan”,
diğer yüzünde ise “Duribe-fî-Bursa” yazılıydı.
Bunların mevcudu kalmamıştır. Elde bulunan sikkelerin
bir yüzünde “Lâ ilâhe illallah, Muhammedün
Resûlullah, Ebû Bekr, Ömer, Osman, Ali”
isimleriyle diğer yüzünde, “Orhan bin Osman,
Duribe-fî-Bursa” ifâdeleri yazılıdır. Bu paraların
basılmasından sonra, tedâvülde olan Selçuklu paraları
yavaş yavaş piyasadan çekilmiştir. Fâtih
Sultan Mehmed Han, İstanbul’u fethettikten sonra,
bu zamana kadar kullanılmakta olan gümüş
akçe yerine 1478’de 23 ayar ilk altın sikkeyi bastırmıştır.
Kestirilen sikke ve akçelere, han, sultan
gibi sıfatların kullanılması, Birinci Sultan Murâd
devrinde başlanmıştır. Sultan Dördüncü Murâd
Han zamânında Sadrazam Kemankeş Ali Paşa,
akçenin yerini tutacak olan Para adında yeni sikkeler
bastırmıştır. Yine aynı devirde Kuruş ismini
taşıyan başka paralar da çıkartılmıştır. Sultan
Üçüncü Ahmed Devrinde ilk olarak Lira tâbiri
kullanılmaya başlanmıştır. Bu tâbirler günümüze
kadar devam edegelmiştir.
Para standartları: Allahü tâlâ altın ve gümüş
mâdenlerini para olarak yarattığı için, insanlık
âlemi para olarak, hep bu mâdenleri görmüş ve kabûl
etmiştir. Devlet gücü ile yapılan hiçbir baskı
unsuru, bu kabul edilen değer ölçüsünü değiştirememiştir.
Târih boyunca bunun tersi uygulamalar,
hep menfî bir sonuç vermiştir. Altın ve gümüş
mâdenlerinden biri târihin değişik zamanlarında,
zamanın şartlarına göre para basılmasında değer ölçüsü
olarak esas alınmıştır.
Gümüş standardı: Gümüşü esas alarak para
basan devletlerde, bu mâden, para kıymetine ölçü
teşkil etmiştir. Altın sikkeler külçe kıymeti üzerinden
muâmele görmüştür. Altın ve gümüş mâdenler
arasındaki kıymet durumları, piyasadaki arz ve talep
dalgalanmalarına göre teşekkül etmiştir. Devlet
kuvveti yalnız nizâmî ve resmî gümüş sikkelerin kabulünü
mecbur tutmuştur. Bâzı toplumlarda sikke
olarak basılan gümüş paralar, daha sonraları darphânelerin
ihdâsı, kurulması ile buralarda hazırlanmaya
ve basılmaya başlamıştır. Gümüş standardında,
devletlerin ve ekonomilerinin güçlü olduğu
zamanlarda, paranın kıymetiyle mâden bedeli arasındaki
fark “tuğra resmi” olarak hazîneye intikâl etmiş;
ekonominin zayıfladığı, daraldığı zamanlarda
ise gümüş paranın ayarında düşüş yapma cihetine gidilerek,
fülûs denilen paraların basılması cihetine gidilmiştir.
Bazı zamanlarda ise gümüş paranın basım
işi özel kesime bırakılarak, devletin kontrolü altında
para basılmasına müsâade edilmiş, sâdece
hazine adına “tuğra resmi” alınmıştır. Bu şekilde
fertlerin kendi getirdikleri kıymetli mâdenlerin,
devlet darphânesinde paraya çevrilmesine “serbest
para kesimi” denilmiştir. Bu gibi durumlarda devletin
kendisi para bastığı gibi, fertlerden gelen kıymetli
mâdenleri de “tuğra resmi” karşılığında para
olarak basmıştır. Altm mâdeni piyasada etkili rol oynamadığı
zamanlarda, gümüş standardı düzenli olarak
işlemiştir.
Çift metal standardı (Bimetallizm): Altm
ve gümüş sikkeler, para kıymetine esas tutulmaktadır.
Her iki metal da eşit şartlarda para fonksiyonunu
görmektedir. Ancak iki mâdenin üretimi ve
piyasada farklı değer kazanmaları hâlinde, “Kötü
para iyi parayı piyasadan kovar” kâidesi çalışmakta,
bu iki mâdenden hangisi kıymetlenirse, bu
mâdene âit paranın piyasadan çekildiği ve daha
kıymetsiz mâdenden basılan paraların piyasaya
hâkim olduğu görülmüştür. Bu sistemin 19. yüzyılda
bir süre aksaklık yapmadan işlediği görülmüştür.
Ancak daha sonraları altm ve gümüş mâden
üretimlerindeki farklı durumlar, iki mâdenarasındaki dengeyi altm lehine bozmuştur. Spekülasyon
faaliyetlerinin arttığı görülmüştür. Osmanlı
Devletinde 1878 yılında, bimetallizm sisteminden
altm standardına dönüş hareketinin başladığı
görülmektedir.
Altm standardı: Altm standardını kabul eden
memleketlerde, bu metal tek para ölçüsü olarak
kullanılmıştır. Bu standardda yalnız altm mâdeninden
serbestçe para kestirilmesi mümkündür. Altm
paranın tedâvül etmesi, gümüş para sistemine göre
daha kolay olmaktadır. Gümüş standardında, altm
sikkeler, mal para statüsünde ve külçe kıymetinde,
resmî bir değer tâyin etmeksizin tedâvül etmekteyken,
altm para standardında, gümüş sikkeler
dahi resmî ödeme aracı olma niteliğini muhâfaza
etmektedir. Gümüş paraya resmî bir değer de
tâyin edilmektedir. Ufaklık para olarak işlem görmektedir.
Bu sistemin uygulanması Birinci Dünyâ
Savaşı (1914-1918)na kadar devam etmiştir.
Altm ve gümüş standartlarında banknot
basılması:
a) Altm sikke sistemi: Altm sikke karşılığında
banknotlar çıkartılarak (altm karşılığı senet)
tedâvüle arz edilmektedir. Bu sistemde, ellerinde
banknot bulunduranlar, bunları mâdenî sikkelerle
değiştirmek imkânına sâhiptirler.
b) Altm külçe sistemi: Bu sistemde de altm
sikke karşılığında banknot çıkartılmasına devam
edilmekte; ancak her banknot getirene altm sikke ile
değiştirme işlemi yapılmamaktadır. Belli bir taban
sınır tespit edilerek, altm külçe bedeli kadar banknot
gösterene altm külçe verilmektedir. Birinci Dünyâ
Harbi sonrasında bâzı Avrupa devletlerinde kısa
bir süre için bu sistemin uygulandığı görülmüştür.
c) Altm kambiyo sistemi: Para kıymeti doğrudan
doğruya Merkez Bankasındaki mâden ihtiyacına
göre değil, altm sikke veya altm külçe sistemini
uygulayan bir başka devletin parasına bağlanmaktadır.
Altm kambiyo sistemi milletlerarası ödemelerde
15 Ağustos 1971 târihine kadar uygulanmıştır.
Zamânımızda, paranın milletlerarası kıymet ölçüsü
ve ödeme vâsıtası niteliğinde olan dövizlere
bağlı konvertibilite rejimlerine de aynı ad verilmektedir.
Zamânımızda dolar, dünyâ piyasalarında
milletlerarası likidite sağlayan başlıca döviz
özelliği göstermektedir.
Kâğıt para basılması: Hükümetler, doğrudan
doğruya bir kıymetli mâden karşılığı olmadan veya
bir karşılık göstermeden devlet gücü ile îtibârî
kıymette kâğıt paralar bastırmıştır. Devletler ihtiyaçlarını
karşılamak veya buhranlı zamanlarda, savaş
sonraları ekonominin depresyona (ekonomik
kriz) girdiği devrelerde, doğrudan doğruya kâğıt
para denilen “kâime” basma cihetine gitmişlerdir.
İlk uygulamaları 18. yüzyıl sonralarında Fransa’da,
ihtilâl sonrasında görülmüştür. Zamânımıza kadaruygulanmışsa da; enflasyona, spekülasyonlara, ekonomi
İdâresinin kontrolden çıkmasına ve daha birçok
zararlara sebep olduğu görülmüştür.
Devletin paraya müdâhalesi: Târih boyunca
hükümetler, yürürlükteki kânunlara dayanarak paraya,
resmî bir karakter vermişler, bu ödeme ve
mübâdele aracının niteliklerini tâyin etmişlerdir.
Devletin paraya başlıca dört sebepten dolayı müdâhale
ettiği görülmektedir. Devlet;
1) Para fonksiyonunu görecek maddelerin cinsini,
büyüklüğünü, ağırlığını, ayarını ve taşıyacağı
alâmetleri tâyin etmek zarûreti duymuştur.
2) Mâlî çıkarlar ve siyâsî sebeplerle paranın
miktar olarak basılmasını ve piyasaya sürülmesini,
piyasadan çekilmesini kontrol altında tutmuştur.
3) Para basma işlerini ya kendi üzerine almış
veya kontrol etmiştir.
4) Kendi alâmetini taşıyan resmî ödeme araçlarının
mübâdelelerde geçerli olmasını mecbûrî
kılmıştır.
Türklerde para basımı: OsmanlIlarda Darphâne
Emîni, kubbe vezirlerinden ve defterdarlardan
tâyin edilmekteydi. Para basmayla ilgili yayınlanan
bir tamimde:
“…Sikke denilen şey, her devlet tebeasınm alışverişte
birbirini aldatmamak ve gerek ağırlığında ve
gerek değerinde bir fesat olmamak için pâdişâh adına
damgalanmış altm ve gümüş parçalan demektir.
Memlekette geçen sikkenin ağırlığı ve değeri bilinmek
için sâhib-i mülk olan pâdişâhın sikkesi.olması
lâzım gelir.” denmektedir.
Osmanlı para birimi Akçe idi. Akçe gümüş paranın
adıdır (Bkz. Akçe). İlk zamanlarda bunların
ayar ve ağırlığı hiç değişmezdi. Fâtih Sultan Mehmed
Han zamânında, altı kırat olan ağırlığı beş kırata
indirildi, Bundan sonra bâzı sultanların devirlerinde
değişik ağırlıklar uygulandı. Abdülmecid
Han, 1840’ta sikke ayarını düzeltmek için yeni
tesisler ve makinalar kurdurarak, 1843 sonlarına
doğru yeni 40, 20, 10, 5 ve 1 paralık sikkeler
kestirdi. 1898 senesinde bileşimi yalnız gümüş
ve bakır karışımından meydana gelen 148.000 lira
tutarında 10-5 paralıklar bastırıldı. Halk bunlara
Metelik diyordu. Sultan Altıncı Mehmed Han
devrinde 40 ve 10 paralıklar; 1840 senesinde, Kaime
adı verilen 500 kuruşluk kıymetinde kâğıt
paralar bastırıldı. 1851’de 1 0 ve 2 0 kuruşluk kaimeler
piyasaya çıkartıldı.
Alman bir kararla, 1863 Eylül ayında kaime
basılmasına ve tedâvülüne son verildi. Bu târihten
sonra tahsil ve tediye işlemleri yalnız mâdenî paralarla
yapılmaya başlandı. 1876 senesinde, tekrar
kaime bastırılması ve tedâvüle sokulması kararlaştırılmışsa
da 1879’da tekrar tedâvülden kaldınlmasma
karar verildi. Sultan Beşinci Mehmed Reşad
Han zamânında 1 Nisan 1916 târihli TevhîdiMeskûkat hakkında Kânun-i Muvakkat ile altm,
Osmanlı Devletinde kıymet ölçüsü olarak kabul
edildi. Bu kânuna göre gümüş ve nikelden kesilmiş
paralar altının kesri olarak ufaklık para kabul
edildi. Sultan İkinci Abdülhamîd Han devrinde
yürürlüğe konan Kavaim-i Nakdiye Nizâmnâmesi
ile para basma işi belli bir kânuna bağlandı.
Cumhûriyet devrinde, 1924 tarihli 411 sayılı
kânunla 100 paralıklar çıkartıldı. 1940 târih
ve 2257 sayılı kânuna göre 200 bin lira tutarında
10 paralıklar bastırıldı. 2257 sayılı kânunla gümüş
paralar yürürlükten kaldırıldı. Bugün de hâlen
tedâvülde bulunan kâğıt paraların üzerindeki îtibârî
değerler, bir kıymetli mâden karşılığında
tespit edilmezler. Kullanılmakta olan kâğıt paralar
yâni banknotlar, altın paraya çevrilebilir olmaktan
çıkmıştır. Birim paranın değeri, îtibârî
bir özellik almıştır. Banknotların karşılığı, bir
nevî Türk Lirasının mal satın alabileceği değer
“satın alma gücü” olmuştur. Buna paranın iç değeri
de denir. Bir de paranın dış değeri vardır ki,
başka memleketlerin mal ve hizmetlerini satın
alabilme gücü ile ölçülür; buna paranın dış değeri
denir. Kâğıt para çıkartılması bir kânunla 1999 yılı
sonuna kadar Türkiye Cumhûriyeti Merkez
Bankasına bir imtiyaz olarak verilmiştir. İmtiyaz
süresi, bitimine beş yıl kalıncaya kadar uzatılabilir.
Paranın istikrârı konusunda da Merkez
Bankası vazifelidir.
1983’ten sonra çıkartılan kânun hükmündeki
karamâmelerle, Türk Parasını Koruma hakkmdaki
kânun hükümlerinde, milletlerarası liberal sistemin
uygulanması yönünde, bâzı yeni düzenlemeler yapılmıştır.
Türkiye’de 11 Ağustos 1989 târihli Resmî Gazetede
yayınlanarak yürürlüğe giren “Türk Parasının
Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar”
ile Kambiyo Rejimine geniş ölçüde serbesti getirilmiştir.
Paranın kullanılma alanını genişletmeyi
amaçlayan bu karar ile, konvertibilite için gerekli
olan kânûnî çerçeve büyük ölçüde sağlanmıştır.
Daha sonra Uluslararası Para Fonu (IMF) ile
teknik düzeyde bâzı görüşmeler yapılmış
22.3.1990 târihinden îtibâren, Türkiye’nin 14.
madde (IMF Anlaşması) statüsünden 8 . madde
statüsüne geçtiği ve bu maddenin yükümlülüklerini
kabul etmekte olduğu IMF’ye resmen bildirilmiştir.
Türkiye’nin bu kararı Fon İcra Direktörleri
Kurulunca tescil edilmiş ve durum 3.4.1990
günü IMF’nin bir basın bildirisiyle açıklanmıştır.
Böylece Türkiye’nin kambiyo rejimi büyük bir
serbestiye kavuşturulmuştur. Mevcut kambiyo rejiminin
(1993 yılı îtibâriyle) birçok OECD ülkesinin
(meselâ; İtalya, Fransa, İspanya, Yunanistan,
Portekiz, İrlanda, İzlanda) kambiyo rejiminden
daha liberal olduğu söylenebilir.Başlıca Para Birimleri
Ülkeler Para Birimleri
Afganistan… . Afgani-100 Pul
A l m a n y a . …Alman Markı-100 Fenik
ABD…… . .. ..yy:.u..Amerikan Doları-100 Pens
Arabistan_………..Riyal-22 krş.
Arjantin…………….Arjantin Pezosu-100 Sentavos
Arnavutluk…………Arnavutluk Leki-100 Kentar
Avustralya . .., ….Avustralya Doları-100 Sent
Avusturya …. ..I…Avusturya Şilini-100 Groşen
Belçika….!…. ,. ……..Belçika Frangı-100 Santim
Birleşik Arap CumMısır Lirası-100 Kuruş
BDT….,;..v…..!….l………Rus Rublesi-100 Kopek
Birmanya….:………Birmanya Kıyatı-100 Pya
Bolivya……. …. Bolivya Pezosu-100 Sentavos
Brezilya……………. Yeni Brezilya Kuzeyrosu-
100 Sentavos
Bulgaristan…… …..Bulgar Levası-100 Stotinki
Burundi……….. ……Burundi Frangı-100 Santim
Büyük Britanya….Sterlin-20 Şilin
Cebelitarık………… Cebelitarık Lirası-20 Şilin
Cezayir………. …….Cezayir Dinarı-100 Santim
Çekoslovakya…….Çekoslovak Kronu-100 Heller
Çin Halk Cum…….Çin Juanı-10 Tsjao
Çin (Milliyetçi)….Yeni Taivan Doları-100 Sent
Danimarka ……….. Danimarka Kronu-100 Öre
Dominik Cum……..Dominik Pezosu-100 Sentavos
Ekvador……………. Ekvador Sükrü-100 Sentâ
Fas …………………Dirhem-200 Fas Frangı
Filipinler………. …. Filipin Pezosu-100 Sentavos
Finlandiya…………..Finlandiya Markkası-100 Pennia
Fransa…………….. … Fransız Frangı-100 Santim
Gambia………………Gambia Lirası-20 Şilin
Gana………………….Yeni Gana Sedisi-100 Peseva
Gine………………. …Gine Frangı-100 Santim
Guatemala………….Guatemala Ketzali-100 Sentavos
Güney Afrika Cum. Güney Afrika Randı-100 Sent
Habeşistan . …………Habeşistan Doları-100 Sent
Haiti…. …… …………Haiti Gurdu-100 Santim
Hindistan……………Hindistan Rupisi-100 Paisa
Hollanda…………..Hollanda Florini-100 Sent
Hollanda Antilleri.Hol.Antilleri Florini-100 Sent
Honduras…………..Honduras Lempirası-100 Sen
…………………………..tavos
Honduras (İngiliz) Honduras Doları-100 Sent
Irak…………………… Irak Dinarı-1000 Fils
İndonezya………….Rupi (Rupiya)-lOO Sen
İran.)………………… İran Riyali -LÖQ Dinar
İrlanda . …………….İrlanda Dinarı-20 Şilin
İspanya………………..İspanyol Pezetası-100 Sentimos
İsrail… .. ……….İsrail Lirası-100 Agorot
İsveç………………….İsveç Kronu-100 Öre
İsviçre. ……… ………İsviçre Frangı-100 Santim
İtalya………………. İtalyan Lireti-100 Çentezimi
İzlanda……… ………İzlanda Kronu-100 Orar
Japonya……………..Japon Yeni-100 Sent
Kamboçya………….Kamboç Riyali-100 Sen
Kanada…………… …Kanada Doları-100 Sent
Katar………………… Dubai Riyali-100 Dirhem
Kenya,,…. .,:…………..Kenya Şilini-100 Sent
Kıbrıs…. …………..Kıbrıs Lirası-1000 Mils
Kolombiya…………..Kolombiya Pezosu-100 Sentavos
Kore (Güney)……..Güney Kore Vonu-100 Çon
Kore (Kuzey)……..Von-100 Çon
Kosta Rika………….Kosta Rika Kolonu-100 Sentimos
Kuveyt….. …………Kuveyt Dinarı-10 Dirhem
Küba… 11. ………….. Küba Pezosu-100 Sentavos
Laos…………. …u….Laos Kipi-100 At
Lesotha………. ……….Güney Afrika Randı-100 Santim
Liberya………………Liberya Doları-100 Sent
Libya…… …………Libya Lirası-100 Kuruş
Lübnan……..,..:. …………..Lübnan Lirası-100 Kuruş
Lüksemburg . . . …..Lüksemburg Frangı-100 Santim
Macaristan. ………Macaristan Forinti-100 Filter
Madagaskar…… ….Malgaş Frangı-100 Santim
Malavi… …………Malavi Lirası-20 Şilin
Malaysia….:.:. …..,……..Malaya Doları-100 Sent
Maldiv Adaları…..Maldiv Rupisi-100 Sent
Mali.. ……………Mali Frangı-100 Santim
Malta ……..:…. . ….,……..Malta Lirası-20 Şilin
Meksika….. ………..Meksika Pezosu-100 Sentavos
Nepal………………..Nepal Rupisi-100 Pis
Nijerya ………………Nijerya Lirası-20 Şilin
Nikaragua…………..Nikaragua Kordobası-100 Sen
………,…,..:…………..tavos
Norveç……. ……..Norveç Kronu-100 Öre
Pakistan……………..Pakistan Rupisi-100 Paisa
Panama………………Panama Balboası-100 Sentisimos
Paraguay. ……………Guarani-100 Sentimos
Peru. …. ……….. Sol-100 Sentimos
Polonya ………………Polonya Zlotisi-100 Groszi
Portekiz…. ………Esküdo-100 Sentavos
Romanya. ………. Romen Leyi-100 Bani
Seylan….. ……..Seylan Rupisi-100 Sent
Sierra Leone…..’….. Leon-100 Sent
Singapur….-,. .^……..Singapur Doları-100 Sent
Somali …… .. . …………Somalî Şilini-100 Sent
Sudan . …………….Sudan Lirası-100 Kuruş
Suriye………….. …..Suriye Lirası-100 Kuruş
Şili…:…. …………..Şili Esküdosu-100 Sentimos
Tanzanya. …………..Tanzanya Şilini-100 Sent
Tayland…………….. Tayland Bahtı-100 Satang
Tonga Adaları…….Tonga Paangası-100 Senti
Trinidat ve Tobago .Trin. ve Tobago Dolan-100 Sent
T u n u s . . . ………. Tunus Dinarı-1000 Milyem
Türkiye ………………Türk Lirası-100 Kuruş
Uganda… ………….. Uganda Şilini-100 Sent
Uruguay.. …………..Uruguay Pezosu-100 Sentisimos
Ürdün….,r……………..Ürdün Dinarı-1000 Fils
Venezuela^…………Venezuela Bolivan-100 Sentimos
Vietn^gi^Güney)..Vietnam Kuruşu-100 Sent
Vietnam (Kuzey)..Vietnam Dongu
Yugoslavya…….L…Yugoslav Dinarı-100 Paras
Yunanistan………….Drahmi-100 Lepta
Zambiya……………. Zambiya Kıvaçası-100 Ngwee