PERU

DEVLETİN ADI… . . ……………Peru Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ……………………………….. ………….Lima
YÜZÖLÇÜMÜ……………………….. 1.285.216 km2
NÜFÛSU……….. ……… …………………. ….22.450.000
RESMÎ DİLİ….İspanyolca ve Quechua; Aymarâ
DÎNİ……….. ‘……………….. ……………………… Katolik
PARA BİRİMİ………………… Sol (=100 centavos)
Güney Amerika’nın batı kıyısında 0°3’-18°24’
güney enlemleri ve 69°55’-81°2r batı boylamları
arasında yer alan ve kuzeybatısında Ekvador, kuzeydoğusunda
Kolombiya, doğusunda Brezilya ve^
Bolivya, güneyinde Şili ve batısında Pasifik Okyanusu
ile çevrili bağımsız bir Lâtin Amerika ülkesi.
Târihi
İspanya dönemi öncesi Peru târihi hakkında,
elde yazılı ve kayıtlı dokümanlar yetersiz olduğu
için, bilgiler oldukça zayıftır. Yapılan târihî çalışmalardan
çıkarılan sonuçlara göre, Peru topraklarında
ilk yaşayanlar Panama Boğazını geçen
ve Pasifik Okyanusunu aşan göçebe avcıları ve
balıkçılık yapan insanlardır. Peru’da M.Ö. 1200 yıllarından,
M.S. 1532 yılma kadar çeşitli medeniyetler
gelip geçmiştir. Chavin (Şöven), Klâsik,
Chimu ve İnka diye bilinen bu dönemlerin sonuncusu
olan İnka medeniyeti kıtada ve ülkede
en tesirli olanıdır.
İspanyollar ilk olarak 1531 yılında Francisco
Pizarro vâsıtasıyla ülkeye geldiler. Bundan sonra
Lima, Peru’ya İspanya adına gelen genel vâlilerin
merkezi oldu. Güney Amerika’da iyice yerleşen ve
kuvvet bulan İspanyol idâresi, Peru’nun bağımsızlığının
gecikmesine sebep oldu. 1821 yılında Arjantinli
Jose de San Martin, Peru topraklarını topladığı
kuvvetlerle ele geçirdi. Arkasından Simon
Bolivar ve Antonio J. de Sucre komutasındaki
kuvvetler İspanyolları bozguna uğrattılar. 1826
yılında Callao bölgesinin de ele geçirilmesi sonunda
Peru bağımsızlığını îlân etti. Böylece Amerika
kıtasındaki İspanya İmparatorluğu çöktü.
1846 yılına kadar ülke içinde siyâsî ve politik
mücâdeleler başgöstermiştir. Evvela 1822’de kongre
bir cumhûriyet anayasasmı kabul etti ve 1823’te
Jose de la Riva Agüero ülkenin ilk başkanı oldu.
1879-84 yılları arasında Şili, Peru ve Bolivya’ya
saldırdı ve Tarapaca, Tacna ve Arica’yı ele geçirdi.
Yıllarca süren mücâdeleler sonunda 1929 yılında
yapılan bir antlaşmayla anlaşmazlık kesin
olarak son buldu. Antlaşmaya göre, Arica bölgesi
dışındaki bütün bölgeler, Peru’ya geri verildi.
1968 yılında yapılan bir askerî darbe ile, başkan
Fernando Belaunde Terry görevinden uzaklaştırıldı.
1974 yılma kadar devam eden askerî hükümet
zamanında petrol, bankacılık, mâdencilik ve
balıkçılık millîleştirildi.
12 yıllık bir aradan sonra Peru, 1980 yılında
demokratik hayâta döndü. Başkanlığa yeniden
F.B. Terry getirildi. Yeni hükümet sosyalist sistemi
terk ederek liberal sistemi ülkeye getirdi. Ülke
ekonomisi girdiği çıkmazdan kurtularak normale
döndü. 1981 yılında Ekvador sınırında bazı çatışmalar
olduysa da çabuk kapandı. Bundan sonra
Mao’cu solcu teröristler ülkede olaylar çıkarmaya
başladılar. 1982 ve 1983 yılında hızlanan bu tedhiş
eylemleri daha çok ABD aleyhine yapılmaktaydı.
1985’te iktidara gelen Alan Garcia Perez
tethiş eylemlerini bastırmaya çalıştı. 1990’da seçimleri
kazanan Alberto Tujimori de zamanında
solcuların tethiş eylemleri hızla arttı. Bunun üzerine
Başkan Alberto Fujimori 5 Nisan 1992’de bir
sivil darbe yaparak kongreyi dağıttı ve bir olağa-nüstü hal ve yeniden inşâa hükümeti kurdu. 13
Kasım 1992’de Başkan Alberto’ya başarısız bir
suikast girişiminde bulunuldu. Yeni kurulan Demokratik
Kurucu Kongre için seçimler 22 Kasım
1992’de yapıldı ve Başkan Alberto’yu destekleyen
partiler salt çoğunluğu elde ettiler. Bu arada
Aydınlık Yol Gerilla teşkilâtının lideri olan Guzman
yakalandı. Guzman 1980’de başlayan gerilla
savaşında 22.500 kişinin ölümünden sorumlu tutularak
ömür boyu hapis cezâsına çarptırıldı. Buna
rağmen ülkede karışıklık devam etmektedir.
Fizikî Yapı
Peru’nun yüzölçümü yaklaşık olarak 1.285.216
km2 dir. Bu kadar geniş topraklarıyla Güney Amerika
kıtasının üçüncü büyük ülkesidir. Kuzeyinde
Ekvador, kuzeydoğusunda Kolombiya, doğusunda
Brezilya, Bolivya ve Şili ile komşudur. Batısı
Pasifik Okyanusu ile örtülmüştür. Kuzeybatıdan
güneydoğuya doğru uzanan Andes Dağları ülkeyi
üç esas bölgeye ayırır: Kıyı bölgesi, Sierra bölgesi
ve Martana bölgesi.
Yaklaşık 2240 km uzunluğunda ve 16 ilâ 64
km arasında değişen bir genişlikte olan Kıyı bölgesi,
Peru topraklarının % 11’ini kaplar. Bölgenin
yüksekliği deniz seviyesinden 1525 m’ye kadar
değişebilmektedir. Ülkenin en dağlık bölgesi olan
Sierra, yaklaşık olarak 340 km genişliğinde ve
ortalama 3500 m yüksekliğindedir. Bölgede yer
alan Huascaran Dağı 6768 m’dir ve ülkenin en
yüksek noktasıdır. Sierra bölgesindeki yüksekliği
5000 m’nin üstünde olan dağların zirveleri devamlı
karlarla kaplıdır. Sierra bölgesi ülkenin %
33’ünü teşkil eder. Bölgede volkanik hâdiseler de
görülür. Bunlardan El Misti bilinen bir volkaniktir.
Ülkede en geniş bölgesi olan Mantana, yüzölçümün
% 56’sına yakın bir bölümünü içine alır.
Bölge Andeslerin güney eğimlerinin yer aldığı ve
Yukarı Amozon havzasının sık ağaçlı ormanlarla
kaplı yaylasının bulunduğu bölgedir.Ülkenin başlıca büyük nehirleri Sierra bölgesinden
doğar ve Amozon bölgesinde yoğunlaşırlar.
Ülkenin önemli nehirleri; Maranon, Huallaga,
Apurimac, Urubamba, Ucayali, Napo, Yavari, Putumayo,
Madre de Dios ve Amozon olup, bunlardan
en uzunu olan Amozon Nehri yaklaşık 3700
km’dir.
Ayrıca küçük nehirler de vardır. Bu nehirlerin
hemen hepsi Titicaca Gölüne dökülür. Bu göl Bolivya
sınırında yer alır. Andes bölgesinin en geniş
gölü olup, 160 km civarında bir uzunluğa sahiptir.
Titicaca Gölü deniz seviyesinden 3810 m yüksekte
olup, dünyânın en yüksek büyük gölüdür,
tklim
Kıyı bölgesi mutedil bir iklime sâhiptir. Fakat
Peru Soğuksu Akıntısı, bölgenin sıcaklığını oldukça
düşürür. Lima bölgesi en kurak olan bölge
olup, yıllık yağış ortalaması 41 mm civarındadır.
Bölge her ne kadar az yağış alıyorsa da, nem oranı
bakımından yüksek nemliliğe sâhiptir. Bu nem
miktarı Lima’da % 87’dir.
Sierra bölgesi umûmiyetle kuru bir iklime sâhiptir.
Hava sıcaklığı yüksekliğe göre değişir ve genel
olarak serindir. Meselâ 3050 m yüksekliğindeki
Hurancayo Dağında hava sıcaklığı (-4 ilâ 24°C)
arasında değişir. Ekvator’a yakın bir yerde bulunduğu
için ülkedeki gündüz-gece sıcaklıkları çok
farklıdır. Daha çok nisan ayları yağış almaktadır.
Montana bölgesi ise sıcak ve nemlidir. Iquitos’ta
sıcaklık 21°C civârındadır. Şiddetli tropikal
yağışlar olur ve yıllık yağış ortalaması yaklaşık
3302 mm’dir.
Tabiî Kaynaklar
Kıyı bölgesi büyük ölçüde ağaçsızdır. Sâdece
nehir vâdilerinde Kuzey Amerika’ya mahsus baklagiller,
çalılar, Avustralya okaliptüsü (sıtma ağacı)
ve çeşitli meyve ağaçları yetişir. Ayrıca kaktüs
ve çöl bitkileri bolca bulunur. Hayvan olarak daha
çok kertenkele, örümcek, akrep, salyangoz ve
rüteylâ (bir çeşit büyük örümcek, tarentulu) vardır.Sierre bölgesinde, birçok yeşil alanlar ve ağaçlık
bölge mevcuttur. Daha çok yaprak dökmeyen
ağaçlar ve okaliptüs (sıtma) türü ağaçlar yetişir.
Ayrıca bol miktarda kokain ağacı da bulunur. Bölgede
daha çok; lâma, alpaka, guanaco (deve cinsinden
lâmadan iri bir hayvan), vikunya ve chinçula
(sincaba benzer bir hayvan) adlı hayvanlar yetişir.
Sierra bölgesi kuş cinsleri bakımından oldukça
zengindir. Kızılgöğüslü ardıç (robin), sinekçil,
ispinoz, keklik, sinekyutan, yaban ördeği,
kaz ve akbaba bölgede sık rastlanan kuşlardır.
Montana bölgesinin bitki örtüsü ve hayvanları
Amozon havzasındakilerin hemen hemen aynıdır.
Ağaç olarak abonoz, maun, sedir, kauçuk ve
kınakına yetişir. Kınakınadan kinin elde edilir.
Vanilya, sapaina, lifli bitkiler oldukça fazladır.
Çiçek türü olarak begonya, çanta çiçeği ve orkide
yetişir. Bundan başka savanalar, çalılıklar, kaba damarlı
bitkiler ve bodur ağaçlar boldur. Puma, jagar,
tapir, kabuklu kertenkele, pessary, karıncayiyen,
denizayısı, timsah, deniz kaplumbağası, yılan ve
maymun bol miktarda mevcuttur. Papağan, flamankuşu
(filamingo) ve kelebek türleri oldukça
fazladır. Güve, sinek ve sivrisinek ise milyonlarcadır.
Ülkenin mâden kaynakları oldukça zengindir.
Bakır en önemli mâden çeşididir. Gümüş, kurşun,
çinko, demir, kadmiyum, selenyum, kalay,
altm, tungsten, antimon, bizmut, tellür, mâden kömürü,
baryum, tuz, kireçtaşı, mermertaşı ve alçıtaşı
önemli mâdenlerdir. Kuzey bölgelerde petrol
yatakları da mevcuttur.
Peru yeryüzü suları bakımından da zengindir.
Mevcut üç drenaj sistemi, 50’yi aşkm irili ufaklı nehirleri
ihtivâ eder. Bütün bu nehirler asıl kaynak
olan Amozon Nehrinin ayrılmış kollarıdır. Amozon
Nehrinin uzunluğu yaklaşık 3700 km’dir. Bolivya
sınırındaki Titicaca Gölü deniz seviyesinden
3810 m yüksek olup, yaklaşık 160 km’lik bir uzunluğa
sâhiptir.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Peru’nun nüfusu yaklaşık olarak 22.450.000’dir.
Nüfûsun % 73’ü şehirlerde yaşar. Nüfus yoğunluğu
14?tür. Ülkedeki etnik gruplar arasında çoğunluğu
teşkil eden Kızılderililer, nüfûsun % 45’ini ihtivâ
ederler. Nüfûsun % 40’ına yakın bir bölümü
melezdir. Geri kalanını ise Zenciler ve Asyalı
gruplar meydana getirir. Beyaz nüfûsun büyük bir
bölümü İspanyol asıllıdır.
Resmî diller İspanyolca ve Quechua yerli dilidir.
Nüfûsun çoğunluğunu teşkil eden Kızılderililerin
üçte ikisi Quechua dilini kullanır. Bunlar genellikle
Sierra bölgesinde yaşar. Titicaca Gölü ve
Güney Sierra’da yaşayan geri kalan Kızılderililer
Aymara diliyle konuşurlar. Melezler ve beyazlar ise
İspanyolca konuşurlar.Nüfûsun çoğunluğu katoliktir. Halk arasında
ırk, ekonomik seviye, sosyal hayat ve kültür seviyesi
bakımlarından bâzı farklı sınıflar meydana
gelmiştir. Kızılderililerin çoğunluğu fakir insanlardır.
Avcılık ve tarımla geçinirler.
Okuma-yazma oranı % 72 dolaylarındadır.
1972 yılında çıkarılan eğitim ve öğretim kânunundan
sonra ilkokul mecbûrî ve diğer okullar
serbest bırakılmıştır. Birçok özel okul mevcuttur.
Ülkede 30 üniversite vardır. Bunların en meşhurları;
Lima’daki Millî Eğitim Üniversitesi, Millî
Mühendislik Üniversitesi ve San Marcos Üniversitesidir.
Peru halkında, el sanatları bakımından daha
çok seramik eşyâ yapımı önemlidir. Oyuncak lama
yapımı, çeşitli kilim ve halı dokumacılığı, renkli
kumaş yapımı ve lama, alpaka ve vikunyu (bir çeşit
lama) yününden elbise örülmesi halkın uğraştığı
başlıca sanat dallandır.
Ülkenin en gelişmiş şehri başşehir Lima’dır.
Diğer önemli şehirleri Callao, Arequipa, Trujillo,
iquitos, Cuzco ve Huancayo’dur.
Siyâsî Hayat
İdarî sistemi parlamenter demokrasi esaslarına
dayanan bir merkezî cumhûriyettir. 1980 Peru
Anayasasına göre biri başkan ve iki yardımcı
başkan, halk oylamasıyla seçilir. Başkan, başbakanı
ve bakanlar kurulunu tâyin eder. Başkan, seçilebilmesi
için oyların en az % 50’sini almak zorundadır.
Yasama gücü, kongrededir. Kongre iki meclislidir.
Senato 60 üyeli ve Millet Meclisi 180
üyeli olup, seçime tâbidirler. Başkanlık ve kongre
seçimleri her 5 yılda bir yapılır. 18 yaşını dolduranlar
oy kullanabilir. İdarî olarak bir il ve
24 bölgeye ayrılmıştır. Birleşmiş Milletler üyesidir.
Ekonomi
Peru’nun ticârî ekonomisi geniş ölçüde minerallere,
tarım ürünlerine ve endüstri ürünleri ve balıkçılığa
dayanır. Ülkede yetişen başlıca tarım
ürünleri pamuk, şekerpancarı, kahve, pirinç, patates,
fasulye, mısır, arpa ve tütündür.Peru, yeraltı kaynakları bakımından oldukça
zengin bir ülkedir. Ülkenin başlıca mineralleri:
Bakır, gümüş, molibden, kurşun, petrol, çinko,
demir, kadmiyum, kalay, altm, kömür, baryum,
tuz, mermer, alçıtaşı, kireçtaşı, tellür, antimon,
tungsten, selenyum ve bizmuttur. Ülkenin en
önemli endüstrileriyse balık ve çelik endüstrileridir.
Kıyılarında daha çok sardalya avlanır. Ülkenin
diğer bir gelir kaynağı da kereste, kauçuk, kinin,
koyu kırmızı gülağacı yağı ve Brezilya kestânesi
gibi orman ürünleridir.
Peru sâhip olduğu mineraller ve hazırladığı
balık yemekleriyle fazla ticârî bir gelire sâhiptir.
İhrâcâtı teşkil eden başlıca ürünler: Bakır, balık yemekleri,
kahve, demir, şeker, çinko, gümüş, kurşun,
pamuk, altın ve yündür. 1993 yılı başında dış ticârette
3.3 milyar dolarlık bir ihrâcâta ulaşmıştır.
İhracâtını daha çok Japonya ve ABD’ye yapar.
Makina, gıdâ maddeleri, yakıt, yağlar, metalik
olmayan bâzı mineraller, kimyevî ürünler ve çelik
başlıca ithâlât mallarıdır. İthâlâtını daha çok ABD
ve Almanya ile yapmaktadır.
Peru, Andean Ortak Pazarı ülkelerinden biridir.
Peru’dan başka Ekvador, Kolombiya, Venezüella
ve Bolivya’nın da bulunduğu pazar, üye ülkeler
arasında gümrük muafiyeti ve ortak bir hârici
vergi sistemi getirmiştir.
Peru’nun ulaştırma şebekesi 19. yüzyıldan
sonra gelişmiştir. Demiryollarının uzunluğu 3472km’dir. 69.942 km’yi bulan karayollarının ancak %
11’i asfalttır. Hava yolları ulaşımı 22 havaalanından
sağlanır.