PERVÂNE

PERVÂNE; Aim. 1. Propeller (m), 2. Nachtschmetterling
(m), Fr. 1. Helice (f) 2. Noctuelle (f),
İng. 1. Propeller 2. Moth. Bir eksene dikey olarak
bağlanan iki veya daha çok kanattan ibâret, içinde
bulunduğu akışkana (hava veya sıvı) itme veya çekme
hareketi veren âlet. Geceleri ışık etrafında dönen
kelebeklere de pervâne denir. Büyük ve Türkiye
Selçuklularında, İlhanlIlarda dirliklerle (has, zeamet,
tımar) ilgili fermana da pervâne adı verilirdi.
Pervâneler dönen bir milin göbeğinde bağlantılıdırlar.
Mil dönünce pervâneler de döner.
Kanatlar katı olmayan akışkana gerekli hareketi verebilmesi
için değişik şekillerde eğik olarak yapılır.
Deniz araçlarında kullanılanlar kısa ve geniş,
uçaklardakiler ise uzun ve dardır. Pervâneye gerekli
hareket verildikten sonra dönmesiyle meydana
getirdiği enerji, içinde bulunduğu akışkanı
(suyu, havayı) harekete geçirir. Bu hareketten doğan
enerji, su üzerindeki pervâneli deniz aracını hareket
ettirir. Uçaklardaki pervânenin hâsıl ettiği
enerji ise bu vâsıtayı havalandırır ve havada uçurur.
Vâsıtaya önden bağlanan pervâne çekici, arkadan
bağlanmışsa itici vazife görür.
Kullanıldığı yerler değişik olan pervânelerin
çap ve biçimleri, gördüğü hizmete göre hesap edilir.
Bilhassa uçağın belli bir hıza ulaştıktan sonra
kalkabilmesi ve havada süratle yol alabilmesi için
kullanılacak pervânenin çap ve biçiminin çok iyi
hesap edilmesi gerekir. Bu hesaplamada pervânenin çapı, kanatların faydalı yüzeyiyle bütün yüzeyi
arasındaki oran gibi hususlar dikkate alınır. Gemi
pervâneleri bronz, dökme demirden, bâzan da çelikten,
uçaklarda kullanılanlar ise tahta, mâden
alaşımı veya çelikten yapılır.
On sekizinci asırda pervâne kullanma fikri
doğmuş ve 1776’da Bushuell yaptığı denizaltıda iki
pervâne kullanmıştır. Üzerinde yapılan devamlı
çalışmalar sonucunda pervâneler, 1840 yıllarında
gemilerde kullanılmaya başlandı. Zamanla çarkların
yerini alan pervâneler bilhassa dalgalı denizde
çarktan daha faydalı olmaktaydı. Augustin Normand
adındaki bir Fransız, yaptığı çok kanatlı bir
pervâneyle saatte yirmi kilometreye yakın bir hız
sağladı. Bundan sonra pervâneler bütün motorlu ve
buharlı deniz vâsıtalarında kullanılmaya başlandı.
Gemilerde, teknelerde yaygın olarak kullanılan
pervâneler, 2 0 . asırda insanların havada uçmasını
sağlayan en önemli unsur oldu. Zamânımızda da
bâzı uçaklarda hâlâ pervâne kullanılmakta, helikopterdekilerse,
aracm her yöne hareketiyle havada
dengesini sağlamaktadır.