PERVÂNEOĞULLARI

PERVÂNEOĞULLARI; Sinop ve havâlisinde
kurulan beylik. Beyliğin kurucusu olan Muînüddîn
Süleymân Pervâne’nin babası Mühezzibeddîn Ali
Kâşî, Sultan İkinci Keyhüsrev (1238-1246)in veziriydi.
Moğollar Anadolu’ya girip Kösedağ Muhârebesini
kazandıkları sırada, Moğolların Kumandanı
Baycu’ya ricâ ederek, Selçuklu Sülâlesinin
yerlerinde bırakılmasını temin etmişti. Muinüddîn
Süleymân ise, Anadolu’nun Moğollar yüzünden
parçalandığı ve karışıklıklar içerisine düştüğü bir zamanda
büyümüş, İlmî, idârî ve politik yönden mükemmel
bir şekilde yetiştirilmişti. Aynı zamanda
kıvrak bir zekâya da sâhip olan Muînüddîn, kısa zamanda
mühim mevkiler elde etti. Önce Tokat, sonra
Tokat ve Erzincan muhâfızı oldu. 1256’da ise,
Baycu’nun da tavsiyesiyle Pervâne rütbesi verilerek
Selçuklu saray nâzırlığına getirildi.Sultan İkinci Keyhüsrev’in kızı Gürcü Hâtûnla
evli olan Muînüddîn Pervâne, devlet işleriyle
bizzat kendisi ilgileniyordu. Keyhüsrev’in ölümünden
sonra üç oğlu arasında çıkan taht kavgaları
esnâsında, Muînüddîn, Dördüncü Sultan Kılıç
Arslan’ın tarafını tuttu ve onu sultan îlân ettirmeye
muvaffak oldu. Aynı zamanda Moğol gücüne de
dayanmakta olan Muînüddîn, Selçuklu Devletinin
en nüfuzlu kişilerinden biri hâline geldi. Trabzon
Rum İmparatorluğundan Sinop’u fethetmeye
muvaffak oldu. Böylece Sinop kendisine ıkta olarak
verildi ve Selçuklulara tâbi olarak burada beylik
sürmeye başladı. Hattâ 1261-1277 târihleri
arasını târihçiler, Muînüddîn Pervâne Devri olarak
tanıtmaktadırlar.
Muînüddîn Süleymân Pervâne’nin Sinop’u ve
peşinden çevrede bulunan on iki kaleyi fethederek
beyliğinin sınırını genişletmesi onun sultanla arasının
açılmasına yol açtı. Sultanın kendisini ortadan
kaldırabileceği vehmine kapılan Muînüddîn,
onu ele geçirip Aksaray’da boğdurdu. Yerine Rükneddîn’in
iki buçuk yaşında bulunan oğlu Gıyâseddîn
Keyhüsrev, sultan îlân edildi.
Pervâne’nin bilhassa Moğollarla sıkı bir işbirliği
hâlinde olması, Anadolu’da pekçok îtibârlı
ve hattâ Moğol düşmanı şahısların Mısır’a göçmelerine
sebep oldu. Bunlar orada Sultan Baybars’ı
Moğollar üzerine cihâda teşvik ettiler. 1277
yılında Anadolu’ya gelen Sultan Baybars, Moğollara
karşı ezici bir zafer kazandı ve Kayseri’ye
kadar girdi. Ancak Pervâne’nin kendisine katılmaması
ve genç sultanla berâber Tokat’a gitmesi
üzerine Sûriye’ye geri döndü.
Pervâne, Moğollara karşı kesin bir zafer kazanılacağına
inanmıyordu. Ancak Baybars’m Moğol
ordusunu bozguna uğratması, İlhan Abaka’yı
harekete geçirdi. Anadolu’ya giren Moğol hükümdârı;
Elbistan, Sivas ve Kayseri’de müdâfaasız
Müslüman ahâliyi ezme yoluna girerek, rivâyete
göre 200.000 kişiyi katlettirdi. Ayrıca Anadolu’dan
ayrılırken, Pervâne Muînüddîn Süleymân’ı da yanında götürdü ve daha sonra Sultan
Baybars’ın Anadolu’ya gelmesinden onu sorumlu
tutarak öldürttü (2 Ağustos 1277).
Pervâne Beyin öldürülmesinden sonra, oğlu
Mehmed Bey, Sinop Beyi oldu. Mehmed Bey, babasının
Moğollar tarafından öldürülmüş olması
münâsebetiyle onlardan çekinmiş ve tam bir bağlılık
içerisinde saltanatını devâm ettirmiştir.
Mehmed Bey, 1296’da ölünce, yerine oğlu Mes’ûd
Bey geçti. O da İlhanlı Devletine tâbiiyetini arz ederek
ülkesini korumayı başardı. Ancak 1298 yılında Sinop’a
bir baskın yapan Ceneviz korsanlan, Mes’ûd Beyi
esir almaya muvaffak oldular. Ağır bir fidye ödemek
sûretiyle kurtulabilen Mes’ûd Bey, 1300 yılında
vefât etti. Yerine oğlu Gâzi Çelebi geçti.
Denizcilikte mahâretiyle tanınan ve hattâ ilk
Türk denizcileri arasında sayılan Gâzi Çelebi, Karadeniz’de
Trabzon Rum İmparatorluğu ile Cenevizlilere
karşı başarılı akınlarda bulundu. Son zamanlarında
Candaroğulları Beyliğine tâbi bir duruma
düşen Gâzi Çelebi’nin hiç oğlu olmadı. Yalnızca
bir kızı olduğu için Candaroğulları, Gâzi
Çelebi’nin ölümünden sonra Sinop’u beyliklerine
ilhâk ettiler. Böylece 1322 yılında Pervâneoğulları
Beyliği fiilen sona erdi.
Pervâneoğulları Beyliği başlangıçta Selçuklulara,
daha sonra İlhanlı Devletine ve son zamanlarında
da Candaroğulları Beyliğine tâbi olarak
hüküm sürmüştür. Yaklaşık altmış yıl devâm etmesi
Pervâneoğullarmın köklü bir kültür ve medeniyet
kuramadıklarını göstermektedir. Pervâne
Beyin, Sinop’ta bir medresesi bulunmaktadır. Tokat’ta
1800 yılına kadar faaliyette bulunan iki katlı
dârüşşifâsı ve Merzifon’da bir câmisi vardır.
Pervâne Muînüddîn Süleymân’ın öldürülmesinden
sonra, Anadolu’daki Selçuklu Devletinin nüfûzu
sona ermiştir.
PERVÂNEOĞULLARI
Tahta Geçişi
Mühezzibüddîn Ali… .-…. ……………. ……..?
Muînüddîn Süleymân Pervâne……………… ?
Muînüddîn Mehmed…. ………………. 1277 (H.676)
Mühezzibüddîn Mes’ûd………………. 1297 (H.696)
Gâzi Çelebi …………………. ……………….1301 (H.700)
Çandaroğulları hâkimiyeti……… ….1322 (H.722)