PİR SULTAN ABDAL

PİR SULTAN ABDAL; on altıncı asırda yaşamış
kızılbaş halk şâiri ve ihtilalcisi. Doğum
târihi bilinmemektedir. Hayâtı hakkında etraflı bir
bilgi yoktur. Kânûnî Sultan Süleyman Han zamanında
yaşadığı bilinmektedir. Dedeleri Âzerbaycan’dan, Sivas’ın Yıldızeli ilçesinin Banaz
köyüne gelmişlerdir. Yemen’den veya Horasan’dan
geldiği de söylenir. Pîr Sultan’ın asıl adı
Haydar’dır. Hayâtının büyük bölümü Banaz köyünde
geçmiştir. Eshâb-ı kirâm düşmanlığı ile
tanınmıştır.
Şiî îtikâdında olan Pîr Sultan Abdal, İran propagandasına
aldanıp, siyâsete karıştı. Kânûnî Sultan
Süleyman’a karşı, Şah Tahmasb’ı destekledi
ve şiirlerinde şâhı övdü. Sivas ve çevresinde başgösteren
İran yanlısı mezhep olaylarına karışmış,
Osmanlı Devletine karşı girişilen hareketlere katılmıştır.
Bu arada, Osmanlı Devletini ve kâdılannı
yeren, kötüleyen sözler söylemiş ve Ehl-i sünnet
Müslümanları arasında fitne çıkarmıştır. Bu hareketleri
üzerine, Sivas Vâlisi Hızır Paşa tarafından
önce tutuklanarak hapse atılmış, bilâhare îdâm
edilmiştir. Onu bu hâle getiren, yardım ümit ettiği
Acem Şâhı Şah Abbâs olmuştur.
Pîr Sultan’ın, oğlunun ölümü üzerine söylediği
iki ağıt ile hapiste söylediği şiirleri, tanınmış
halk edebiyâtı örnekleridir.
Dili, sâde bir köylü lehçesidir. Toprağa ve tarıma
mahsus ıstılahları (tâbirleri, terimleri) ve gelenekleri
iyi bildiğinden, şiirlerinde kullanmıştır.
Dilini hep Osmanlı aleyhine kullandığı, isyânlara
sebep olduğu için, devlet düşmanlan tarafından devamlı
övülmektedir.
Şiirlerinde Sivas ve yöresini ilgilendiren coğrafya
isimleriyle, târihî hâdiselere yer verir. Ayrıca
hazret-i Ali gibi büyüklere hayli mübalağalı
bir bağlanış görülür. Ancak bu sağlam bir îmândan
ziyâde dünyâ emelleri peşinde koşan ve isyâncı rûhun
ihtiraslarından kaynaklanır.
Aşağıdaki şiir onundur:
Dağdan kütür kütür hezen indirir
İndirir de ateşlere yandırır
Her evin devliğin öküz döndürür
İreçberler, hoşça görün öküzü
Öküzün damını alçacık yapın
Yaş koman, altına kuruluk sepin
Koşumdan koşuma gözlerin öpün
İreçberler, hoşça görün öküzü
Pîr Sultanım der ki kaynar coşunca
Tekne hamur kalmaz, ekmek pişince
Adem Ata, öküzün çifte koşunca
İreçberler, hoşça görün öküzü