POLONYA

POLONYA
DEVLETİN ADI……Polonya Halk Cumhûriyeti
(Polska Rzeczopospolita Ludova)
BAŞŞEHRİ………………. …….Varşova (Warszawa)
NÜFÛSU… ….. ……. :………………………. 38.429.000
YÜZÖLÇÜMÜ……… ……….. … …..312.677 km2
RESMÎ DİLİ ………………….Polonya Dili (Lehçe)
DÎNİ….,……………………………………………..Katolik
PARA BİRİMİ….. ……….. Zloty (= 100 groszy)
Kuzey Avrupa’da 49° -54° 50′ kuzey enlemleri
ve 14° 08′ -24° 09′ doğu boylamları arasında yer
alan ve Merkezi Doğu Avrupa’nın en geniş ve en
kalabalık ülkesi olan bir cumhûriyet. Doğusunda
Rusya, güneyinde Çek Cumhûriyeti, Batısında
Almanya ve kuzeyinde Baltık Denizi bulunur.
Târihi
Polonya Devleti, 10. yüzyılın ortalarında ortaya
çıkmış ve 963 yılı ülke târihinin başlangıcı olmuştur.
Polonya ve Vistula nehirleri arasında yaşamış
olan İslav kabilelerinin kurmuş olduğu bir
devlettir. O zamanki bu Islavlara “yayla insanları”
mânâsına gelen “Polane” deniyordu. Zamanla bu
isim Polonya hâline dönüştü.
Polonya 14. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar geçen
süre içinde Avrupa’da güçlü bir devlet hâlindeydi.
“Üç parçalanmadan” ilki 1772 târihine kadar olan
çeşitli hânedanlıklar idâresindeydi. Bu târihten îtibâren Polonya’nın çöküş dönemi başladı. 1772 târihinde
Prusya, Rusya ve Avusturya, ülke topraklarını
aralarında paylaştılar. Bunu 1793 ve 1795
paylaşmaları tâkip etti. Polonya’nın elinde sâdece
doğu Prusya civarı kaldı. Birinci Dünyâ Harbinden
sonra uzun mücâdele ve sıkıntılardan sonra 1918 yılında
Versay Antlaşmasıyla bağımsızlığı sağlandı.
1939 yılında aynı anda Hem Nazi Almanyasmın
ve hem de Rusya’nın işgâline uğradı. Harp
boyunca altı milyon PolonyalI öldürüldü. Daha
sonra Alman orduları müttefiklere teslim oldu.
İşgâl sırasında kurulan sürgündeki Polonya hükümeti
işbaşına geldi. 1947 yılında yapılan seçimlerde
komünistler hükümeti kurdular ve ülkeyi
Rusya’nın peyki durumuna soktular. İkinci Dünyâ
Harbinin bu zor günlerinden sonra Polonya,
Rusya’ya verilen 178.842 km2lik bölgeye karşı
1945’te Alman topraklarından 102.400 km2lik bir
bölgeyi aldı. Oder-Neisse hattının doğusunda kalan
bu bölge Silezya, Pomerania, Batı Prusya ve
Doğu Prusya’yı da içine almaktaydı.
Polonya idâresine komünistlerin gelmesiylebüyük mülkiyetler kaldırıldı, endüstriler millileştirildi,
okullardaki eğitim sistemleri komünistleştirildi.
Üretim azaldı. Bütün bunların neticesinde
1956 yılında Poznan’da isyân çıktı.
1970 yılında yeni ağır vergiler ve aşırı fiyat
yükselmeleri yeni isyânlara yolaçtı. 1980 yılında
olaylar daha şiddetlendi. Lenin tersanelerinde gelişen
“İşçi Grevleri” sonunda, işçinin yanında olduğunu
söyleyen komünist idâre ” 2 1 imtiyazı”
vermek mecburiyetinde kaldı. Gdansk adıyla bilinen
bu grevler sonunda, bağımsız işçi sendikaları
kurma hakkı elde edildi.
Olayların gidişinden ürken Rusya’nın tehditleri
ülkede sıkıyönetim îlânına sebep oldu. İşçi ayaklanmalarını
organize eden Dayanışma Sendikası liderleri
tutuklandı. 1982 yılında ABD baskısı neticesi
sıkıyönetim kaldırıldı. 1983 yılında yine Gdansk’ta
Lenin Tersanelerinde hükümet aleyhtarı gösteriler
yapıldı. 1 Mayıs’ta Polonya İşçileri, İşçi hükümetinden
haklarını talep etmek üzere “İşçi Bayramını”
grevlerle kutladılar. Askerî idâre işçilere bâzı haklar
verdi. 1985 seçimlerinden sonra başa geçen Jaruzelski,
Batıyla ilişkilerini geliştirmeye çalıştı.
Dayanışma Sendikasına karşı tâkip edilen sert politika
1986’da yumuşamaya başladı. Artan ekonomik
problemler 1988’de büyük bir grev dalgasına sebep
oldu. 1989 Haziranında yapılan seçimlerde, o târihe
kadar iktidarda olan Birleşik İşçi Partisi ağır hezimete
uğradı. Dayanışma Sendikasının teklifi üzerine
Tadeusa Mazowiecki başkanlığında bir koalisyon
hükümeti kuruldu. 1990’daki devlet başkanlığı
seçimlerini Lech Walesa kazandı.
Fizikî Yapı
Polonya yaklaşık 312.667 km2 lik yüzölçüme
sâhiptir. Baltık kıyıları yaklaşık olarak 525
km uzunluğundadır.Polonya, bir ova görünümündedir. Güney sınırlarını
teşkil eden Karpat Dağlan haricinde ülke
toprakları deniz seviyesinden yaklaşık 300 m kadar
yüksektedir. Ülke esas olarak, güneyde Çek Cumhûriyeti
sınırını teşkil eden dağlardan doğan ve B altık
Denizine dökülen Odra ve Vistula nehirlerinin vâdilerini
ihtivâ etmektedir. Güney sınırındaki dağlar
iki ayrı sistem hâlindedir. Güneybatıda Karkonsze
Dağları ve güneyde Karpat Dağları yer alır. Bunlar
bir seri paralel dağ silsilelerinden meydana gelmiş
olup, en yüksek noktası 2503 m yüksekliğindeki
Rysy Tepesi olan Tatra Dağlannda birleşirler. İki dağ
sistemini, Polonya’nın güneye açılmasına izin veren
Moravya Kapısı ayırır. Moravya Kapısı, bugün için
dahi önemli bir kara ve demiryolu çıkışı ve bir ticarî
ulaştırma kanalı olarak, târihteki “geçiş yolu” rolünü
muhâfaza eden bir geçittir.
Vistula ve Oder’den başka diğer iki önemli
nehir Bug ve Neisse’dir. Ülkede küçüklü büyüklü
birçok göl vardır. Özellikle kuzeydoğuda göllerin
sayısı oldukça fazladır. Bunlardan Sniardwy,
Mamry ve Niegocin en büyükleridir.
İklim
Polonya’da yaz ayları sıcak, kış ayları soğuk
ve uzun sürer. Yaz mevsimi için Haziran ayı sıcaklık
ortalaması 18°C ilâ 20°C arasındayken, kış mevsimi
için Ocak ortalaması ise -5°C ilâ -2°C arasındadır.
Kuzey ve doğuda kış aylan oldukça sert geçer.
Ülkenin çoğu bölgesinde yağan kar, uzun süre
erimez ve öylece kalır. Yaz aylarında, çok sık sağnak
yağışlar olur. Ova görünümündeki bölgeler, ortalama
olarak 480 ilâ 650 mm arasında değişen bir
yağış ortalamasına sâhiptir. Fakat daha yüksek bölgelerde,
meselâ Baltık kıyılarında bu rakam daha
yüksektir. Oldukça yüksek olan dağlık bölgelerde ise
yıllık yağış miktarı 1 0 2 0 mm’ye kadar ulaşır.
Tabiî Kaynakları
Polonya topraklannın beşte birinden fazlası ormanlık
arâzidir. Geniş yapraklı ağaçlar çoğunluğuteşkil etmek üzere, kozalaklı ağaçlarla birlikte,
kuzeydoğu bölgesi ormanlarla kaplıdır. Ormanların
karakteri oldukça yavaş değişmekte olup,
bugün mevcut ağaçlar yumuşak tahtalıdır.
Toprakların kalitesi farklı olup, çeşitli cinslerdedir.
Dağlık bölgelerde daha ziyâde ince ve taşlı toprak
bulunur. Güney Polonya’daki lös tipi topraklarla,
ülkenin ortasında geniş bir alanda mevcut, içinde
organik maddeler olan kum ve kil karışımının meydana
getirdiği topraklar en verimli olanlandır.
Polonya ormanlarında ve millî parklarında
çoğunlukla kırmızı geyik, ayı, kurt, kartal, dağ
keçisi, siyah leylek ve dev geyik yetişir. Ayrıca bâzı
bölgelerde sırtlan ve arslana da rastlanmaktadır.
Polonya’nın yer altı kaynakları oldukça zengindir.
En önemli mâdeni kömürdür. Orta Polonya’da
linyit rezervleri mevcuttur. Güney bölgelerde
petrol ve tabiî gaz yatakları vardır. Yukarı Silesia’da
çinko ve kurşun, Aşağı Silesia’da bakır
çıkarılmaktadır. Demir cevheri rezervleri az miktarda
bulunur. Mevcut kıymetli sülfür yatakları
önemli bir gelir kaynağıdır. Ayrıca bir miktar gümüş,
kadmiyum ve tuz da çıkarılır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
PolonyalIlar İslav ırkmdandır. Nüfûsun en eski
kaynağmı 10. yüzyılda “Polane” adı verilen İslav kabileleri
meydana getirir. Yaklaşık olarak 37.875.000
nüfûsa sâhip bir ülkedir. Nüfûsun % 98’ini PolonyalIlar
meydana getirir. Geri kalan küçük bir bölümünü
ise Almanlar, UkraynalIlar ve Byelorussianalılar
teşkil eder. Polonyalılann % 65’e yakını genç
olup, 15 ilâ 60 yaş grubu arasındadır. Nüfus yoğunluğu
1 2 1 olup, yıllık nüfus artışı % l’dir.
Bugünkü Polonya lisanı, İslav kabilelerinden
teşkil etmiş Polanelerin dilinden kaynaklanmaktadır.
Buna mukâbil, Pomerania’nın doğusunda ve
Polonya Karpatlarmın bâzı bölgelerinde diğer İslav
kabilelerinin bir miktar farklı yönleri bulunan
lehçeleri de konuşulmaktadır.Polonya halkının büyük bir bölümü katoliktir.
Hıristiyan âleminin bugünkü lideri olan Papa John
Paul II, PolonyalIdır.
Polonya’da eğitim ve öğretim imkanları oldukça
geniştir. Halkın okuma yazma oranı % 98’dir.
Önceleri katolik inancına göre hazırlanmış öğretim
müfredatı, komünistlerin iş başına gelmesiyle daha
kötü bir duruma sokulmuş, dersler tamâmen dinden
uzaklaştırılmış ve komünist ideolojisiyle öğrencilerin
beyinleri zehirlenmeye çalışılmıştır. Marxsist-
Leninist felsefe içinde boğulmuş düşünce ve
prensipler, her seviyede zorla öğretilmekteydi.
1986’dan sonra bu zorlama yavaş yavaş kalkmıştır.
Mevcut üniversiteler içinde Krakow’da Jagerellonion
Üniversitesi, Lublin Katolik Üniversitesi ve
Varşova Üniversitesi en önemlileridir.
Polonya’nın başşehri Varşova’dır. Diğer önemli
şehirleri ise; Kodz, Krakow ve Gdansk’tır.
Siyâsî Hayat
Polonya’da tek partili sisteme dayalı sosyalist
rejim, 1988’de yerini çok partili sisteme bırakmıştır.
Günümüzde de yürürlükte olan 1952
Anayasasına göre yasama yetkisi seym denilen
tek meclisli parlamentoya âittir. Bu meclisin 460
üyesi beş yılda bir halk tarafından seçilir. Meclisin
üyeleri arasından seçilen 17 kişilik Devlet
Konseyi yasama ve bâzı yürütme yetkilerine sâhiptir.
Asıl yürütme organı ise direkt meclise karşı
sorumlu olan Bakanlar Konseyidir.
Ekonomi
Polonya ekonomisi, İkinci Dünyâ Harbi ve
çeşitli istilâlar yüzünden büyük sarsıntılar atlatmıştır.
Daha sonra ABD ve diğer ülkelerden alman
yardımlarla biraz düzelmiştir.
Komünistler ülkeyi ele geçirince ekonomide
devletleştirme ve kollektifleştirme başladı. Komünist ülkeler arasında kumlan “Karşılıklı Ekonomik
Yardımlaşma Konseyi” (Comecon) ekonomik
yönü ağırbasan bir askerî antlaşmadır. Polonya
bunun bir üyesi olarak, ticâretini bu ülkelerle
yapardı. Ülkede sosyalistler seçimleri kaybedince
ve Sovyetler Birliği dağılınca başa geçen hükümet
ekonomik problemleri halletmek için Batıya açılma
politikasını uygulamaktadır.
Polonya endüstrisi oldukça çeşitlidir; gemi
yapımı, tekstil, kimyâ, orman ürünleri, metal sanâyii,
otomobil, uçak, makina, çimento, alüminyum
ve petrol ürünleri başlıca endüstri dallarıdır.
Son zamanlarda kereste ve kâğıt endüstrileri de gelişmeye
başlamıştır.
Mâdencilik ve mâden sanâyii oldukça gelişmiştir.
Bunların en önemlileri kömür, çinko, kurşun
ve bakırdır. Polonya, Batı Almanya ve İngiltere’den
sonra Avrupa’nın en büyük kömür üretici ülkesidir.
Ayrıca sülfür üreten ülkeler arasında önde gelmektedir.
Manganez, kalay, tuz, linyit, petrol, demir ve
tabiî gaz diğer önemli yeraltı kaynaklarıdır.
Enerji bakımından oldukça gelişmiş bir ülkedir.
Sovyet yardımıyla kurulmuş hidroelektrik santralleri
mevcuttur. Kömüre dayalı demir ve çelik
endüstrisi önemli bir gelir kaynağıdır. Wroclaw,
Poznan, Bydgoszcz, Yukarı Silesia en önemli mekanik
ve elektrik mühendisliği endüstri merkezleridir.
Gdansk ve Scczedn’de ise tersâneler mevcuttur.
Son zamanlarda gıdâ, alüminyum endüstrisi
Macaristan boksiti ve yerli gıdâ, alüminyum ve
sun’î gübre endüstrileri gelişmiş durumdadır. Alüminyum
endüstrisi; Macaristan boksitine ve yerli
kahverengi kömüre bağlıdır.
Tarım ürünleri bakımından daha çok patates,
şekerpancarı, tütün, keten, çavdar, arpa, buğday ve
yulaf önde gelir. Güneyde şekerpancarı ve mısır
üretimi önemli bir gelir kaynağı durumundadır.
Hayvancılıkta ise daha çok sığır ve koyun yetiştirilir.
Ayrıca balıkçılık diğer önemli bir kaynaktır. Çalışan
nüfûsun % 30’a yakın bir bölümü tarım ve hayvancılıkla
uğraşır. Polonya, para birimi olarak Zloty
kullanır. Bir zloty 100 groszy’dir. Kişi başına diişen
millî gelir 7200 doların üstündedir. Polonya dış ticâretinin
yaklaşık üçte ikisi eski Comecon üyesi komünist
blok ülkeleriyle olmaktadır. Bu ülkelerden
en çok ticâret yapılanı Rusya’dır. İthâlâtın % 35 ve
ihrâcâtın % 26’sı bu ülkeyledir. Batılı ülkeler arasında
en çok Almanya ile ticârî münâsebetleri mevcuttur.
Ayrıca İngiltere ve ABD, Polonya ile ticârî
antlaşmaları bulunan liberal ülkelerdir. Özellikle
son yıllarda buğday ve diğer tarım ürünlerinde
ABD ile olan bağlılık artmıştır.
Polonya’nın ithâlât ürünleri; tekstil hammaddesi,
demir cevheri, makina ve teçhizat, tahıl ürünleri
ve petroldür. Petrolün tamamı “Dostluk Boru
Hattı” yoluyla Rusya’dan sağlanır.Kömür, kimyevî maddeler, tekstil ürünleri,
balık, giyim kuşam malzemeleri, kereste, linyit, çimento,
et ve metal ürünleri başlıca ihrâcat kaynaklarıdır.
Ülkenin ulaştırma şebekesi özellikle İkinci
Dünyâ Harbi esnâsında işlemez hâle getirilmiştir.
Bugün ise düzenli yollara sâhiptir. Demiryollarının
toplam uzunluğu yaklaşık 25.848 km’dir. Bunun
3200 km’ye yakın bir bölümü elektriklidir.
Nehir ve kanallar ulaşıma müsâittir. Odra Nehri
üzerinde ticârî ulaştırma yapılmaktadır. Ülkenin ticâret
yükünün ağırlığı demiryolları üzerinden olduğu
için 363.116 km’ye ulaşan karayolları nisbeten
daha az gelişmiştir.
Modem bir hava yolu sistemine sâhiptir. Ayrıca
deniz ulaşımı da iyi durumdadır. Başlıca limanları
Gdansk, Gdynia ve Szczecin’dir.