POMPA

POMPA; Aim. Pumpe (f), Fr. Pompe (f), İng.
Pump. Sıvıya enerji veren makinalar. Bir tahrikmotorundan alman mekanik enerjiyi pompa içinden
geçen sıvıya aktarırlar. Genel olarak, pompalar
sıvıların basıncını ve toplam enerjisini arttırarak,
bir yerden diğer bir yere nakil imkânını
sağlar. Soğutma sularının dâimi devrinin sağlanması,
bir otomobilde benzin basılması, yağ şevki
ve radyatör suyunun devrettirilmesi, bir kalorifer
tesisatmm suyunun devridâim olması, bir buhar kazanma
besleme suyu basılması, şehir ve kasabalarda
akarsuyun ve içme suyunun temini gibi sıvıların
ve büyük su kütlelerinin bir ortamdan diğer
bir ortama nakli için kullanılan endüstrinin, sanâyi
ve zirâî sektörün en büyük ihtiyaçlarından birisi
pompalardır.
Tatbikatta ihtiyaçların özelliklerine göre çeşitli
pompa tipleri kullanılmaktadır. Genel olarak iki
grupta toplanır:
1. Hacimsel pompalar grubunda:
a) Pistonlu pompalar,
b) Dişli pompalar,
c) Paletli pompalar,
d) Diyaframlı pompalar vardır.
2. Santrifüj pompalar grubunda ise;
a) Salyangozlu pompalar,
b) Difüzörlü (kademeli) pompalar,
c) Derinkuyu pompaları mevcuttur.
Hacimsel pompalarda, enerji, sıvıya bir hacim
içerisinde hareket eden bir yüzey tarafından
hacmin daraltılması sûretiyle tatbik edilen bir basınç
vasıtası ile ve kesikli olarak devredilir.
Santrifüj pompalarda ise, enerji, sıvıya bir eksen
etrâfında dönen tek veya belli adetteki kanatlarla
bir çark tarafından kinetik enerji şeklinde ve
sürekli olarak devredilir. Bu kinetik enerji, sıvı
çarkı terk ettikten sonra, yayıcı sabit difüzör kanatları
veya salyangoz içerisinde basınç enerjisi
şekline döndürülebilir.
Santrifüj pompalarda çark bir mil üzerine
monte edilmiş olup, sıvıya devir gereken enerjiyi
bu milden alır. Mil, rulman yatakları üzerine mesnetlenmiştir.
Bir kaplin kavrama ile tahrik motoruna
bağlıdır. Mil ile pompa gövdesi arasında bırakılması
mecbûrî olan boşluklar arasından sıvının
dışarıya sızmaması için salmastra tertibâtı kullanılır.
Pistonlu pompalar: Pistonlu pompalarda ana
prensip, bir silindir içerisinde bir pistonun ileri ve
geri hareketidir. Emme ve basma periyodlarına göre
faal duruma geçen subaplar mevcuttur. Pistonlu
pompanın basacağı sıvı miktarı (debi) pompanın
strok hacmiyle devir adedinin çarpımına
bağlı bir değerdir. Pistonlu pompalar, yüksek binâların
her katma su temini için ve zirâî ilâçlama
motorlarında en çok kullanılır.
Dişli pompalar: Dişli pompa, bir gövde içinde
dönen bir çift dişliden ibârettir. Bu pompalar-da hareket ileri-geri olmayıp, bir dönme hareketi
şeklindedir. Şekildeki iki alın dişlisinden biri, bir
tahrik motoru vasıtası ile döndürüldüğünde diğer
dişli de ters yönde dönecektir. Bu dönme hareketi
esnâsında, emme tarafında pompa gövdesiyle
diş boşluğu arasında kalan sıvı, basma tarafına
nakledilecek ve daralan hacimde, sıvının basıncı
artarak, belli basma yüksekliğine çıkabilecektir.
Pompa basma borusu çapı, emme borusu
çapından daima küçüktür. Dişli pompaların bilhassa
kullanıldığı yerler; sıvı yağlar ve fuel-oil sıvı
yakıt sevkiyâtı içindir.
Paletli pompalar: Bir dişli pompa gövdesinin
içine dişliler yerine, eksantrik şekilli, birbiri
içine dokunmadan girip çıkabilen paletler, emme
tarafından boşluk kısma aldıkları sıvıyı, basma
tarafına naklederler. Çıkışta hacim daralması
sûretiyle sıvının basıncı artar. Bir yayın etkisiyle
pompa debisini ayarlamak mümkündür.
Diyaframlı pompalar: Pistonlu pompalardaki
pistonun vazifesini dâiresel kesitli, elâstik bir
diyafram görür. Diyaframın dış çevresi sâbit ve
merkezinden de bir krank sistemine bağlıdır. Krankın
hareketi diyaframa merkez bölgesinde bir ileri
geri hareket sağlayacak şekilde intikâl eder ve
bir hacim değişikliğine yol açar. Emme ve basma
subapları, diyaframın hareketine uygun şekilde
açılıp, kapanır.
Diyaframlı pompada sıvı, diyaframın tek yüzü
ile temasta olup, kat’iyyen sızdırmaz. Sızdır-mazlığın bilhassa ehemmiyetli olduğu benzin veya
asit gibi sıvıların pompajı için tercih edilir.
Salyangozlu pompalar: Santrifüj pompalar
grubunda, tek kademeli olarak da tanınan salyangozlu
pompalarda hareketli kısım, pompa mili ve
çarktır. Sâbit kısım ise, pompanın salyangoz şeklindeki
gövdesidir. Çarktan çıkan sıvının toplanması
ve sıvının kazandığı kinetik enerjinin, basınç
enerjisine dönüşümü gövde tarafından sağlanmaktadır.
Sızdırmazlığı önleyecek salmastra tertibatı
pompa gövdesinin motor tarafında bulunur/
Sızdırmazlık şartı aranıyorsa, tahrik motoru pompa
gövdesi içine yerleştirilebilir. Bu tip pompalara
da monoblok veya ıslak rotorlu tip denir. En çok
kalorifer suyu devridâiminde, klima santrallerinde,
soğutma kulelerinde, şehir içme suyu nakli ve
sulama suyu dağıtımında, yağmurlamada kullanılır.
Difüzörlü pompalar: Difüzörlü santrifüj
pompaların en büyük özelliği, dönen çark adedinin
birden fazla ve her çarkın etrafında difüzör denilen
sabit kanatların olmasıdır. Ayrıca, kademeleri
birbirine bağlı tutan uzun saplamalar mevcuttur.
Mile bağlı dönen çarklarda suya kazandırılan
kinetik enerji, sâbit kanatlarda (difüzörde) 7
basınç enerjisine dönüşür. Difüzör suya yön vererek
suyun diğer kademeye şevkini sağlar. Su, her
kademede artan bir enerjiye sâhip olur. Debi sâbit
kaldığı halde, suyun basınç enerjisi, kademe sayısı
adediyle doğru orantılı olarak artar. Yüksektazyik ve basma mesâfesi elde edilir. Difüzörlü
pompalar en çok 9 veya 12 kademeli olup, en çok
kullanıldığı yerler: Buhar kazanlarına besleme
suyu basılması, şehir şebekesi içme suyu naklinde
ve hidrolik yağ şevkinde kullanılır.
Derinkuyu pompaları: Kademeli, difüzörlü
santrifüj pompalara benzer. Ancak, pompa grubu
suyun içindedir. Pompa kademeleri birbirine civatalarla
bağlıdır. Pompa altında emme borusu
ve süzgeci vardır. Kromnikelli çelikten îmâl edilmiş
pompa mili alttan ve üstten yataklanmış olup,
dönen fanlar ve fanların etrafında sâbit kanatlar suya
yön verirler. Suyun kinetik enerjisini basınç
enerjisine dönüştürürler.
Kullanıldığı yerler: Petrol, içme veya sulama
suyu temini içindir. Sondajı yapılan derinkuyu
içine pompa monte edilir. Suyun statik seviyesinin
iki katı mesâfeye kadar pompa indirilir. Pompanın
emme noktasından îtibâren basma yüksekliği
dâhil, toplam seviye, suyun dinamik seviyesidir.
Yağ ile yağlamalı ve suyla yağlamalı tip olmak
üzere iki çeşit derinkuyu pompası vardır.
Tahrik motoru elektrikli veya dizel motorlu olup,
yer üstünde ve dikey vaziyettedir. Hem pompa,
hem de elektrik motorunun komple hâlinde suyun
içinde olduğu keson kuyulara monte edilebilen
dalgıç tip pompalar da vardır.