PORTO RİKO

PORTO RİKO
DEVLETİN ADI……..Porto Riko Müstemlekesi
(Sömürgesi)
BAŞŞEHRİ..i……. ………. ……………….San Juan
YÜZÖLÇÜMÜ………….. …….9.104 km2
NÜFÛSU……… …………. …. …………….. 3.308.000
RESMÎ DİLİ….. ..:…………İspanyolca ve İngilizce
DÎNİ… … … ….Hıristiyanlık (Katolik)
PARA BİRİMİ……Amerikan Doları (=100 sent)
Güney Amerika kıtasının kuzeyinde, Karayib
Denizinde bulunan Büyük Antil Adalarının en doğusunda
yer alan ve ABD’ye bağlı olarak geniş ölçüde
kendi kendisini yöneten bir eyâlet. 17°56′
ve 18°31′ kuzey enlemleriyle, 65°35’ ve 67°16′
batı boylamları arasında yer alır.
Târihi
Porto Riko’nun bilinen ilk yerlileri Taino Kızılderilileridir.
Ada ilk olarak beyazlar tarafından,
1493 yılında bulundu. Christopher Columbus
adanın adını değiştirerek San Juan Bautista adını
verdi. 1521 yılına kadar bu isimle bilindi. Bundan
sonra Porto Riko adını aldı.
1625 yılında adaya İskoçlar saldırdı ve başşehir
San Juan’ı yakıp yıktılar. 1797 yılında ise İngiltere
San Juan’ı işgâl etmek için teşebbüs ettiyse
de, başarısız oldu. Beyazların gelmesiyle başlayan
köle ticâreti ancak 1873 yılında yasaklanabildi.
1897 yılında İspanya, Porto Riko’ya “otonom
hükümet” hakkı tanıdı. Böylece 300 yıllık İspanyol sömürgeciliği son buldu. İspanyolları adadan
uzaklaştıran başlıca sebep, 1898 Amerika-İspanya
savaşı oldu. Savaşın sonunda imzâlanan Paris
Antlaşmasıyla, İspanya, Porto Riko’yu Amerika’ya
bıraktı. Mahallî bir hükümet kurularak, Porto
Riko bir Amerikan kolonisi oldu. 1940 yılında
yapılan seçimleri, İspanyol idâresi döneminin en
son başbakanı olan Luis Munoz Marin’in partisi kazandı.
1942 yılında hükümet “Pootstrap Hareketi”
adıyla başarılı bir kalkınma programı hazırladı.
1947 yılında ada halkı “kendi idârecisini kendisi
seçme” hakkını kazandı. 1950 yılında ise, “Amerikan
eyâleti” statüsüne girdi. 1964 yılında genel
vâliliğe Sanchez Vilella getirildi. 1972 seçimlerini
ise Demokratik Parti kazandı. Rafael Herrandez
Colon vâli oldu. 1975 yılında Eyâlet Statüsü yerine
“Serbest Birleşik Devlet” hâline getirildi. 1981
yılında yapılan seçimleri ise Romero Borcelo kazandı.
Fizikî Yapı
Porto Riko, Güney Amerika kıtasının kuzeyinde,
Karayib Denizinde bulunan Büyük Antil
Adalannın en doğusunda bulunan bir ada devletidir.
Yengeç dönencesinin güneyinde olup, Haiti Adasından
yaklaşık 80 km uzaklıktadır. Panama Kanalında
ve Karayip Denizine uzanan ana giriş yolunun
hemen ağzında stratejik bir mevkidedir. Batısında
Dominik Cumhuriyeti ve doğusunda ABD’nin Virgin
Adaları yer alır.
Kabaca dikdörtgen bir şekle sâhip olup, doğudan
batıya yaklaşık 160 km ve kuzeyden güneye 55
km uzunluktadır. Kendisine bağlı Vieques (Yengeç
Adası), Culebra ve Mona adalarıyla birlikte
toplam olarak 8897 km2 civârmda yüzölçüme sâhiptir.
Yaklaşık 120 km genişlikteki Mona Geçitiyle
Hispaniola (İspanyol Adası) Adasından ayrılır.Porto Riko topraklarının dörtte üçü dağlıktır.
Kıyılan ise oldukça girintili çıkıntılıdır. Adanın ana
dağ silsilesini Cordillera Dağları teşkil eder. Bu
dağlarda yer alan Ceno de Punta Tepesi 1338 m ile
ülkenin en yüksek tepesidir. Adada yaklaşık 1000
tâne küçük nehir vardır. Ancak bunlardan 45 tânesi
denize kadar ulaşabilir. Loiza, La Plata, Manati,
Anasco, Caonillas ve Arecibo başlıca büyük nehirleridir.
Tabiî göl yoktur, bunun yerine hidroelektrik
enerji programı neticesi meydana gelen
sun’î göller mevcuttur.
İklim
Genel olarak tropikal deniz iklimi hüküm sürer.
Sıcaklık ve yağış dağılımı (ılımlı) kuzeydoğu
alize rüzgârlarına bağlı olarak değişir. Kuzey kıyı
bölgelerinde aylık sıcaklık yazın 27°C ve kışın
24°C civarındadır. Nem miktarı yaz aylarında oldukça
yüksek olup, özellikle Mayıs ve Eylül aylan
arasındaki yağışlar hemen hemen 1500 mm’yi bulmaktadır.
Güney kıyı bölgelerinde ise sıcaklık biraz
daha fazladır. Dağlık alanlarda ise 22°C civânnda
değişir. Yağış miktarı kuzeye nazaran düşük
olup, 500 mm civârmdadır.
Tabiî Kaynakları
Porto Riko topraklarının sâdece üçte biri ekime
elverişlidir. Bunun ise ancak % 5’i verimlidir.
Yaklaşık 37.000 hektarlık bir ormanlık arâzi mevcuttur.
Ülkedeki mevcut nehirlerden ülke elektriğinin
yaklaşık % 3’ü hidroelektrik olarak sağlanabilmektedir.
Yeraltı kaynakları olarak bakır
ve fosfat mevcuttur. Aynca petrol rezervlerinin olduğu
tahmin edilmektedir. Porto Riko şişe ve
cam yapımına uygun zengin kumluklara sâhiptir.
Mevcut mermer taşları ve kireçtaşı diğer önemli
tabiî kaynaklarıdır. Altın yatakları az da olsa
mevcuttur. Porto Riko’nun tropikal bitki örtüsüçok çeşitli türde bitkileri ihtiva eder. Kıyı ve bataklık
bölgelerde mangrov ve kokanat, dağlık
bölgelerde ise cengeller mevcuttur. Bunlar arasında
orkideler, eğrelti otları, yumuşak tahtalı
balsa (yağruma), maun ve sert tahtalı tropikal
ağaçlar çoğunluktadır. Güneybatıda ise çöl bitkileri
yer alır.
Porto Riko’da hayvan türü olarak çok çeşitli
cinste kuşlar, birkaç zararsız yılan, soyları oldukça
çok olan küçük kertenkeleler ve az miktarda da
ağaç kurbağası vardır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Porto Riko nüfûsunun üst tabakasını genellikle
saf İspanyol asıllı insanlar meydana getirirken,
halkın büyük bir bölümü Kızılderililer ve siyah
nesil insanlardan teşekkül etmiştir. İspanyolca,
konuşulan müşterek dildir. Ayrıca üst tabaka
arasında İngilizce yaygındır. Yirminci yüzyılla
birlikte üst ve alt tabaka insanlarından başka bir de
orta tabaka meydana gelmiştir. Halkın çoğunluğu
katoliktir. Halkın âdetleri, esas olarak İspanyol
hayat tarzının Amerikan nüfûzu ile değişikliğe
uğramış bir şeklin tesirindedir.
Porto Riko nüfûsu 3.308.000’dir. Kilometrekareye
363 kişi düşer.
Porto Riko kültür bakımından, iki ayrı dile
parelel olarak İspanyol ve Anglo Amerikan (İngiliz
asıllı Amerikalılar) kültürlerinin tesiri altındadır.
Eğitim ve öğretimde ilk ve orta okullarda İspanyolca,
üniversitelerde başlangıç olarak İngilizce
kullanılır. Ülkede beş üniversite mevcuttur. Ayrıca
özel ve tâtil dönemi okul ve eğitim merkezleri
vardır. Okuma-yazma oranı % 92’dir. Başşehir
San Juan ülkenin en önemli, endüstri, ticâret ve
kültür merkezidir. Ayrıca zengin bir tabiat manzarasına
sâhiptir. Özellikle “Altın Sâhili” her yıl bir
milyonun üzerinde turisti Porto Riko’ya çeker.
Moyagüez ve Ponce gibi diğer şehirleri az gelişmiş
ve küçüktür.
Siyâsî Hayat
Porto Riko, geniş ölçüde kendi kendini yönetme
hakkına sahip olan bir ABD müstemlekesidir. Ülkenin
idâresi bir vâlinin elindedir. Dört yıllık bir
süre için seçilir veyâli kendi yerine halefini seçebilir.
Parlamentosu bir senato ve bir millet meclisinden
meydana gelir. Senato 27 üyeli olup, dört yıllığına
seçilir. Millet meclisi ise normal olarak 51 üyeden teşekkül
eder ve yine dört yıllığına seçilir.
Porto Riko, idârî olarak herbiri bir şehri veya
bir kasabayı ihtiva eden 78 kontluğa bölünmüştür.
Bunlardan San Juan ülkenin başşehridir. Diğer
büyük şehirleriyse Bay aman, Carolina, Canguas,
Moyagüez ve Guaynabo’dur.
Ülke yönetimi bir vâli ve 14 üyeli bir bakanlar
kurulu kanalıyla yürütülür.
Ekonomi
Önceleri tarıma dayalı olan ülke ekonomisi,
bugün için daha çok imâlâtçılık ve turizm gelirleriyle
ayaktadır. Her ne kadar federal hükümet vergisinden
muafsa da ekonomik açıdan ABD’nin
nüfûzu altındadır. Para birimi olarak dolar kullanılır
ve sınırsız serbest ticâret hakkına sâhiptir.
Dolayısıyla ABD’de mevcut olacak her türlü ekonomik
değişikliğin tesiri altındadır. Tekstil, gıdâ
maddeleri, şeker fabrikaları, sigara sanâyii, kâğıt
endüstrisi, mobilyacılık, kauçuk ve plâstik eşyâlar,
metal sanâyii, makina ve âletler sanâyii önde gelen
gelir kaynaklarıdır.
Tarım ürünleri arasında şekerkamışı, kahve
ve tütün başta gelir. Tüketim maddelerinin % 60’ayakın bir bölümü ABD’den gelmektedir. Ham petrolü
Venezüella’dan alır. Dış ticâretini ABD ve
Venezüella’dan başka Karayib Denizi ülkeleriyle
de yürütmektedir.
Porto Riko kum, çakıl, taş, çimento ve kalay
üretiminden önemli gelirler elde etmektedir. Ülkeye
her yıl gelen yaklaşık bir milyonun üzerinde
turist, ekonomik gelirlerin büyük bir bölümünü
meydana getirir. San Juan milletlerarası havalimanı
adanın en büyük havaalanıdır. Ayrıca Ponce’de
bir havaalanı mevcuttur. Demiryolu olmadığından,
ulaşım büyük ölçüde otomobillerle yapılır.
Karayollarının uzunluğu yaklaşık 9350 km’dir.
Sâdece şekerkamışı taşımacılığında kullanılan 96
km’lik bir özel demiryolu hattı vardır. Porto Riko
büyük ölçüde okyanus gemiciliğine muhtaçtır.
Kendisine âit ticâret filosu 12 büyük yük gemisi ve
yaklaşık 12.000 kadar da küçük gemi (mavna)
dan meydana gelir.