LİBERYA

DEVLETİN ADI………….Liberya Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ…………………………………. Monrovia
NÜFÛSU…………. ……………. …………..2.780.000
YÜZÖLÇÜMÜ………………………. .99.067 km2
RESMÎ DİLİ…………………………………. İngilizce
DÎNİ… …………………………………….Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ………………….. …..Liberya doları
Afrika’nın batı kıyısında yer alan en eski zenci
cumhûriyeti. Kuzeyde Sierra Leone ve Gine; doğuda
Fildişi Kıyısı, güney ve batıda Atlas Okyanusu
ile çevrilidir.
Târihi
Liberya toprakları, 16. yüzyıldan îtibâren
Portekizliler tarafından keşfedilmiştir. Liberya’nın
modern târihi, 1821’de Amerika Birleşik
Devletlerinden âzâd edilen kölelerle yüklü bir
geminin, Monrovia’ya gelmesiyle başladı. 1847’de
ülkeye yeni yerleşmiş olan zenciler, kendilerinin
buraya gelmesini destekleyen Amerikan Sömürge
Cemiyeti ile bağlarını kopararak, bir istiklâl
beyannâmesini yayınladılar. Kabîleler, bu Amerikan-
Liberyahlarının 19. yüzyılın ikinci yarısında
içeri doğru yayılmasına karşı koymaya çalıştı.
Grebo ve Kru kabîleleri, 20. yüzyıla kadar
Amerikan-Liberyalılarına karşı direnmeye devam
etti. En son büyük kabîle ayaklanması,
1915’te vukû buldu. Liberya müttefikler safında
İkinci Dünyâ Savaşına girdi. Savaş sonrası dönemde
ABD ile karşılıklı savunma paktında olan
Liberya, soğuk savaş meselelerinde batı taraftarı
bir ülke oldu. Birleşmiş Milletler Teşkilâtının
kurulduğu sene, bu teşkilâta üye oldu. 1960’da,
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine seçilen
ilk Afrika devleti oldu. 1963’te Afrika Birliği
Teşkilâtına kurucu bir üye olarak katıldı. 12 Nisan
1980’de, o zamâna kadar Afrika’nın en istikLİBERYArarlı ülkesi olarak bilinen Liberya’da Başçavuş Samuel
K.Doe başkanlığındaki darbe ile yönetimi
askeriye ele geçirdi. Darbede başkan öldürüldü.
İşbaşına gelen 17 üyeli cunta hükümeti, anayasayı
geçici olarak iptal etti. Askerî yönetimin hazırladığı
Anayasa 1984 Temmuzunda kabûl edilerek
yürürlüğe girdi. 1985’te yapılan seçimleri, General
rütbesi alan Doe, hîle karıştırarak kazandı.
Doe’nin yönetiminden dolayı çıkan iç karışıklıklar
savaşa dönüştü. Başkan Samuel Doe Eylül
1990’da devrildi. Amos Sawyer başkanlığında
bir geçici hükümet kuruldu. Çarpışan karşıt gruplar
arasında ateşkes antlaşması imzâlandı. Fakat
buna rağmen yer yer küçük çapta çatışmalar devam
etti. 1992’de toplanan konferans geçici başkanlığa
tekrar Sawyer’i getirdi. Gruplar arasında
görüşmeler devam etmektedir (1993).
Fizikî Yapı
Liberya 99.067 km2lik bir yüzölçümüne sâhiptir.
Ülke toprakları genel olarak iki coğrafi bölgeye
ayrılır: Kıyı ovası ve üzerinden birçok nehirlerin
geçtiği yayla. Kıyıdaki ova, içeriye doğrudeniz seviyesinden yüksekliği 250 metre olan bir
yaylaya dönüşür. Moro, Lofa, St. Paul, St. Jhon ve
Cess nehirleri, kıyıya paralel yapılacak bir yolculuğu
zorlaştırırlar. Yayla bölgesi yüzeyi, Bomi Tepeleri
ve Bong ve diğer dağlarla bölünmüştür. Yüksekliği
1850 m’ye ulaşan Nimba Dağı, Gine sınırı boyunca
uzanır.
İklim
Kıyıda iklim, sıcak ve nemlidir. Senelik sıcaklık
ortalaması 27°Cdir. Fakat, ocak ayında sahradan
rüzgâr estiğinde sıcaklık 10°C’ye kadar düşer.
Nisan-ekim ayları arasında yağış miktarı 5000
mm’yi aşar. İç kesimde, kıyıya nazaran yağmurlu
mevsim daha kısadır ve geceler daha soğuktur.
Tabiî Kaynaklar
Liberya, 1950’den beri işletilen, zengin demir,
mâden yataklarına sâhiptir. Demir mâdeni bakımından
Afrika’da birinci durumdadır. Elmas ve
altın da çıkarılır, fakat mevcut kurşun, manganez ve
boksit yatakları pek işletilmemektedir. Ormanlar,
bol miktarda bulunan, fakat az değerlendirilen abanoz,
maun ve diğer değerli ağaçlarla doludur.
Bir zamanlar Liberya’da, vahşî hayvanlar bol
miktarda bulunuyordu. Şimdi ise arasıra leoparlarla,
timsahlara ve hattâ fil sürülerine rastlanır. Ayrıca,
çok kısa boylu su aygırları görmek de mümkündür.
Taşlık arâzi ve uyku hastalığı taşıyan gece sineği,
hayvanlara zararlı olmakta ve bunların yetiştirilmesini
zorlaştırmaktadır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Ülkenin nüfûsu 2.780.000’dir. Bu nüfus, iki
ana gruptan ibârettir. Kabîle halkı ve ABD’den
âzâd edilerek ülkeye gelip yerleşenlerin soyundan
gelenler, yâni Amerikan-Liberyalılan. Nüfûsun %
5’ini meydana getiren Amerika-Liberyalılan, ülkedeki
çoğu siyâsî ve sosyal başkanlıkları elinde tutar.
Bunlar kıyı şehirlerinde oturmakta olup, resmî
dil olan İngilizceyi konuşurlar. Avrupaî tarzda giyinirler
ve çoğu Protestan ve Katoliktir.
Liberyahların büyük çoğunluğu ise 16 kabîle
grubundan birine üyedir. Her kabîlenin kendine
has, dili, âdeti ve dîni vardır. En büyük gruplar, iç
kesimde yaşayan Kpell ve öncelikle güney kıyısına
yerleşmiş olan Bossa kabîleleridir. Aralarındaki
kin, kabileleri biribirine yanaştırmamakda bu
ise bölünüp zayıflamalarına sebeb olmaktadır. Her
kabîlede, kendi bölgesinde bağımsızca asâyişi düzenleyen,
halkını savunan ve yolları, pazarları düzenleyen
12 veya daha fazla başkanlar bulunur.
Kabîle halkı, esas îtibâriyle küçük köylerde, orman
içlerinde yaşar. Tarım yaparak, avlanarak ve bal ve
diğer orman ürünleri, toplayarak geçinirler. Çoğu
sıtma, verem, cüzzam ve tüberküloz gibi hastalıklara
yakalanırlar. İç kesimde yeni yapılan yollar ve
okullar kabîle âdetlerini değiştirmeye başlamış vekabîle halkına mâden ve kauçuk işletmelerinde iş
imkânı sağlamıştır.
Az sayıdaki Amerikalı, Avrupalı, ve Asyalılar
üçüncü grubu meydana getirirler. Bunlar ülkede öğretmen,
işadamı olarak bulunurlar. Sâdece zenci soyundan
gelenler Liberya vatandaşlığına geçebildiğinden,
Liberya vatandaşı olamazlar. Liberya, Afrika’nın
okuma-yazma oranı en düşük ülkelerinden
biridir. Bütün okul çağındaki çocukların ancak %
10’u okula kayıtlıdır. Pek az Libery alı, dış ülkede veya
kendi memleketinde Liberya Üniversitesinde;
Cuttington College’de ve Our Lady of Fatinma College’de
üniversite seviyesinde tahsil görür.
Siyâsî Hayat
1847’de yapılan Liberya anayasası, ABD’nin
anayasasına benzer. Millî hükümetin yetkileri bir
başkan, senato ve temsilciler meclisi ve anayasa
mahkemesinden ibâret yasama organı arasında
paylaşılmıştır. Başkan 8 yıllık süreyle seçilir ve
dört yıllık sürelerle sınırsız sayıda tekrar seçilebilir.
Senatörler, altı yıllık süreyle ve temsilciler dört
yıllık süreyle seçilir. Anayasa mahkemesi ve daha
alt seviyedeki mahkeme hâkimleri, ömür boyu görev
yapmak üzere seçilirler. Uygulamada, âile ve
bölge bağları, hükümet dâirelerine girebilmek için
önemli faktörlerdir. 1877-1980 arasındaki her seçimi
Trve Whig Party (gerçek Amerikan bağımsızlık
savaşı taraftan parti) kazanmıştır. 1980’de yönetimi
bir darbe ile askeriye ele geçirmiştir. Cuntanın
hazırladığı anayasa, 1984’te kabûl edilmiştir.
1985’te yapılan seçimleri cunta başkanı Doe kazandı.
1990’da yapılan darbe sonunda, hükümet
başkanlığına geçici olarak Sawyer getirildi.
Bütün yetkiler merkezî hükümette olmakla
birlikte, devlet, ilçe ve eyâletlere bölünmüştür.Bütün ilçe ve eyâletlerdeki hükümet ve belediye görevlileri,
başkan tarafından tâyin edilir. Mahallî
ünitelerin vergi koyma yetkisi yoktur. Bunlar, sâdece
Monrovia’daki merkezî hükümetin verdiği
yetkileri uygularlar. Liberya, Birleşmiş Milletler
Teşkilâtına ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine
üyedir.
Ekonomi
Liberya ekonomisi, tarıma ve ormancılığa dayanır.
Ülkede iç tüketim için, pirinç, muz, manyok
gibi bitkiler yetiştirilir. Hükümet, dünyâ pazarlarında
satış için, kahve, kakao, hurma, turunçgiller
ve kolacevizi gibi bitkilerin yetiştirilmesini teşvik
etmektedir. Liberya’nın tarım ihrâcâtmdaki en
değerli ürünü, dışarıya satılan mallar arasında demirden
sonra ikinci şırayı alan, kauçuktur. Kauçuğun
çoğu, toprağı Liberya hükümetinden kirâlayan
ABD firmaları tarafından büyük imtiyazlı bölgelerde
yetiştirilir.
İkinci Dünyâ Savaşından sonra keşfedilen demir
cevheri, hızlı ekonomik gelişmeyi sağlamakta,
geliri yükseltmektedir. Bunun sâyesinde karayolları,
demiryolları ve hidroelektrik santralı kurulmuş,
yatırım artmış ve eğitim kolaylaşmıştır. Liberya’da
birkaç çeşit îmâlat tesisi vardır. Petrol
rafinerisi, kauçuk işletmesi, balık konserve îmâlathânesi
gibi. Liberya ekonomisi, en iyi müşterisi
olan ve kendine mâmul maddelerin çoğunu temin
eden ABD’nin ekonomisine sıkı sıkıya bağlıdır.
Bununla berâber, AvrupalIların ve Asyalılarm
ülkedeki yatırımları gün geçtikçe süratle artmaktadır.
Ülkede ulaşım, daha çok karayolu ile sağlanmaktadır.
Ülkenin doğusundan batısına ulaşan 610
km’lik bir karayolu ile genelde mâden taşımacılığında
kullanılan 500 km’lik bir demiryolu vardır.
Nonrivia’da her cins uçağın inebileceği bir havaalanı
mevcuttur.
LİBOR; Aim. Libor; Fr. Libor; İng. Libor. Londra
piyasasında yürütülen işlemlerde, bankaların kullandığı
kredilere uygulanan fâiz oranları. LIBOR;
London Interbank Offered Rate ifâdesinin kısaltılmış
şeklidir. LIBOR uluslararası kredi işlemlerinde
sık sık başvurulan bir ölçü ve kriterdir.
LİBRE (=Pound, 1b); A\m. Pfund (n),¥r. Livre
(m), İng. Pound. İngiliz birimler sisteminde,
kütle veya kuvvet birimi, kütle olarak 1 libre veya
1 pound, 453,59237 gr-kütleye; 1 libre-kuvvet (=1
paund-kuvvet) ise 4,4482 newton’a eşittir (Bkz.
Birimler). İngilizler pound’u, 1415 senesinden sonra
kullanmaya başladılar. Bu ağırlık birimi, İngilizlere,
Fransızlardan geçmiş olup, hâlen İngiltere,
Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika Cumhûriyeti
ve ABD’de kullanılmaktadır.