LİRİZM

Lyrism. Edebiyatta bir şâirin hislerini içinden geldiği
gibi coşkunlukla şiirine aktarması. Diğer sanat
türlerinde de aynı mânâda kullanılır. Lirizm kelimesi
dilimize Fransızcadan girmiştir. Lir ve lirik
kelimeleri de aynı kökten türemiştir. Lir, Eski Yunanlıların
kullandıkları “U” harfine benzeyen bir
çalgı, telli ve yaylı bir saz olup “harp”ın basit bir
çeşididir.
Edebiyatımızda lirizmi; Yûnus Emre, Bâkî,
Fuzûlî, Nedim, Şeyh Gâlip, Yahya Kemâl en yüksek
seviyeye çıkarmışlardır. Dünyâda ise Fransız
şâirlerinden Lamartine, Paul Valery; İngiliz şâirlerinden
Milton, Shakespeare, Shelley, Byron, Keats;
Alman şâiri Goethe tanınmış lirik şâirlerdendir.
Türk edebiyatında lirizm, Türklerin İslâmiyeti
kabul etmelerinden önceki hayatlarında, bâtıl
dinlerin tesirinde gelişir.Yedinci asır Mani dîninin tesirinde yazılan,
anonim, “Tan Tanrı” şiiri; on birinci asırda Kaşgarlı
Mahmud’un Divanü Lugati’t-Türk isimli
eserinde Alp Er Tunga sagusu (ağıt); 16. asırda
yazıya geçirilen Dede Korkut kitabında yer alan
bâzı manzûm parçalar ile 9 ve 10. asırlarda ortaya
çıkan ve 19. asırda yazıya geçen Kırgızların
Manas destanı lirik şiir örnekleri sayılırlar. Halk
edebiyatında kahramanlık destanları; aşk şiirleri;
ağıtlar; Klasik Türk edebiyatında mersiyeler (Bâki’nin
Kânûnî Mersiyesi), münâcaat ve na’tlar
(Fuzûlî’nin Su ve Gül redefli kasideleri) daha
sonraki devirlerin lirik şiirleridir. Klâsik Türk
edebiyatı (Divan edebiyatında kullanılan gazel,
rubâî ve tuyuğ gibi nazım şekilleri de lirik manzume
örnekleridir.
Türk edebiyatında lirik şiirleri ile tanınan şâirler
arasında şu isimleri sayabiliriz: Dehhânî (13.
asır), Yûnus Emre (12. asır), Kâdı Burhâneddin
(ölm. 1398), Nesimi (ölm. 1404), Ali Şir Nevâî
(ölm. 1501), Bâbür Şah (ölm. 1530), Fuzûlî (ölm.
1556), Bâki (ölm. 1600), Karacaoğlan (17. asır),
Nedim (ölm. 1730), Ahmed Hâşim (ölm. 1933),
Yahya Kemâl (ölm. 1958), Câhit Sıtkı (ölm. 1956),
Orhan Veli (ölm. 1950), Ahmed Hamdi Tanpınar
(öl. 1962), Ahmed Muhip Dranas, Necip Fazıl
(ölm. 1983).
Lirizm, yalnız edebiyata âit bir anlatım yolu
değildir. Günümüzün tiyatro, mûsikî ve şiir gibi sanat
türlerinde de kullanılmaktadır: Lirik sanatçı, lirik
dram (müzikli dram), lirik tiyatro, Hıristiyan dînî
şiirleri, odları, korolar gibi. Lirik kelimesi zamanla
“Bir kimsenin hislerini içli, duygulu, coşkulu,
ilhâmla dolu bir dille anlatması” mânâsını da
kazanmıştır.