MADALYA

MADALYA; Aim. Medaille (f), Fr. Medaille
(f), İng. Medal. Muhârebelerde üstün başarı gösterenlere,
önemli bir olay veya yarışma sonunda
derece alanlara verilen mâdenî nişân. Madalya
basımı, târihin çok öncesine dayanır. Abbâsîler
(749-1517) zamânında, önem arz eden bâzı hadiseler
sebebi ile “atiye dinarı” denilen madalya basıldı.
Abbâsî halifelerinden Muktedir’in bastırdığı
madalya, Berlin Müzesinde bulunmaktadır. Büveyhoğulları’ndan
İzzüdevle Bahtiyar tarafından
basılan 36 mm çapında 18,30 gram ağırlığındaki
bir altın madalya, İstanbul Arkeoloji müzesinde
mevcuttur. Bu madalya, 976 senesinde Halife Tayi’nin,
İzzüddevle Bahtiyar’m kızıyla evlenmesi sebebiyle,
hâtıra olarak bastırıldı ve mahdut zevâta
verildi. Anadolu Selçuklularından İkinci Keyhüsrev
de, 1245 senesinde 41 mm çapında ve 134,25
gr ağırlığında bir atiye dinârı bastırdı. Osmanlı
Devletinde de, ilk defa 1730 senesinde Ferrahi
denilen altın madalya basıldı. Üçüncü Osman Han
zamânında basılan Sikke-i Cedid madalyası da
altındandı.
Madalya’nın şekli, özellikleri, veriliş esasları,
veraset, kayıt ve tescil işleri bakımından en geniş
şekli ile Türk Silâhlı Kuvvetlerinde düzenlenmiştir.
Genelkurmay Başkanlığınca hazırlanıp yayınlanan
yönetmeliğe göre sekiz çeşit madalya vardır:
Savaş madalyası: Savaş takdimâmesi alanlara
verilir. Savaş takdirnâmesi ise, başarılı sevk ve
idâre kâbiliyeti veya görev îcâbı üstün kahramanlık
ve cesâret göstermek sûretiyle, muhârebenin
seyrini değiştirecek durumu meydana getirenlere
verilir. İki derecelidir ve altın kaplamadır.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Şeref Madalyası:
Savaşın sevk ve idâresinde ve kazanılmasında
önemli rol oynayanlara altın kaplama; hayâtı tehlikede
olan kişi ve birlikleri, kendi hayâtını tehlikey e koyarak kurtaran Türk ve yabancı uyruklu asker
ve sivil kişilere gümüş kaplama şeref madalyası
verilir.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Övünç Madalyası:
İki derecelidir. Birinci derecesi; savaşa katılıp
herhangi bir disiplinsiz hâli görülmeyenlere gümüş
kaplama, ikinci derecesi ise barışta görevini üstün
gayretle îfâ ederken görevin sebep ve tesiri ile
hayâtını kaybeden askerin kânûnî mirasçılarına
bronz madalya verilir.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Üstün Kâbiliyet
Madalyası: Silâhlı kuvvetlerin yükselmesi, güçlenmesi
uğruna askerî, idârî, İlmî alanlarda üstün
hizmette bulunanlara; araç, gereç, gibi lüzumlu
malzemeleri keşfedenlere, birliğinin îtibârım yükseltenlere,
emsâline nazaran feragat ve fedakârlıkla
çalışarak görevini üstün derecede yapan asker kişilere
verilir. Gümüş kaplamadır.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Üstün Cesâret ve
Feragad Madalyası: Bu madalya, savaşta ve barışta
kendine verilen görevleri hayâtını tehlikeye
koyarak, üstün cesâret ve feragatla yerine getiren
Türk ve yabancı uyruklu asker ve sivil kişilere
verilir. İki cinsdir. Mâdenî pirinç üzerine, altın ve
gümüş kaplamadır.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Başarı Madalyası:
Savaşta ve barışta önemli görevlerin yapılmasında
müstesnâ başarı gösteren Türk ve yabancı uyruklu
asker ve sivil kişilere verilir. Pirinç üzerine
gümüş kaplamadır.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Hizmet Madalyası:
Savaşta ve barışta başarı gösteren, Türk ve yabancı
uyruklu asker ve sivil kişilere verilir. Gümüş
kaplamadır. Savaş madalyası, Türk Silâhlı Kuvvetleri
Komutanının imzâsı üzerine, Millî Savunma
Bakanı ve Başbakanın imzâlayacağı ve Cumhurbaşkanının
onaylayacağı kararnâme ile tevciholunur. Diğer madalyalar Genelkurmay Başkanı,
Kuvvet Komutanları, Jandarma Genel Komutanınca
veya yetkili kılacakları şahıslarca verilir.
Verilen madalyalar, sâhiplerinin ölümü hâlinde
kânûnî mirasçılarına intikal eder. Ancak, bunlar
madalyaları takamazlar.
Madalyalar, yönetmelikte belirtilen şekilde ve
törenle takılır. İstiklâl Harbine fiilen katılanlara
1005 sayılı kânun gereğince İstiklâl Madalyası verilir
ve aylık bağlanır. Bunlar Devlet Demiryolları
ve Devlet Denizyolları vâsıtalarıyla belediye otobüslerinde
ücretsiz seyâhat etme hakkına sâhiptirler.
Dünyâda müstesnâ olaylar sebebi ile bastırılmış
belli başlı madalyalar: Amiral Tromp’un
1653’te bastırdığı altın madalya, 1445’te basılan
Domenico Nevello Malatesta madalyası, 1400 yıllarında
İmparator Heraklius Michelet Saulmon’un
madalyası, Dördüncü Henri’nin madalyası, 1499’da
Onikinci Louis ve Anne de Bretogne’nin madalyası,
önemli olanlarıdır.
Osmanlı Devletinde muhtelif târihlerde, önem
arz eden harp veya olaylar sebebiyle madalyalar
verilmiştir. Bunlardan bâzıları:
Üçüncü Osman zamânındaki, MSikke-i Cedid”
adı ile anılmıştır. Altındandır. Abdülmecid Han zamânmda,
1849 senesinde çıkarılan “Bosna madalyası”,
Abdülmecid Han zamânında, 1854 senesinde
çıkarılan “Silistre madalyası” altın ve gümüştendir.
Abdülmecid Han zamânında, 1858 senesinde
çıkarılan “Nişan-ı İftihâr madalyası” altın
ve gümüştendir. Abdülaziz Han zamânında,
1862’de çıkarılan “Karadağ madalyası”, gümüştendir.
Abdülaziz Han zamânında, 1862’de çıkarılan
“Zirâat ve Sinaat Madalyası”, altın ve gümüştendir.
Abdülaziz Han zamânında, 1865’te çıkarılan
“Kolera madalyası” gümüştendir.
İkinci Abdülhamid Han zamânında 1877’de
çıkarılan “Plevne Madalyası”, gümüştendir. 1884’te
çıkarılan “İhtisas madalyası” ile 1890’da çıkarılan
“Liyakat madalyası”, altın ve gümüştendir. 1896’da
çıkarılan “Yunan Muhârebeleri madalyası” gümüş
ve bakırdandır. İkinci Abdülhamîd Han zamânında,
1899’da çıkarılan “Maarif madalyası”, Beşinci
Mehmed Reşat Han zamanında, 191 l’de çıkarılan
“Abide-i Hürriyet madalyası” altın ve gümüştendir.
Bütün ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de
ferdî ve takım hâlindeki spor müsâbakalarında ilk
üç dereceyi alanlar altın, gümüş ve bronz madalyalarıyla
mükâfatlandırılırlar.