BAROMETRE

BAROMETRE; Alm. Barometer, Fr. Barometre,
İng. Barometer. Açık hava basıncını ölçmeye
yarayan âlet. İki çeşit barometre vardır. Birincisi
civalı barometre, İkincisi metal barometre.1. Civalı barometreler: Toriçelli (1608-1647)
deneyi sonucunda ortaya çıkmıştır. Civalı barometreleri
de çanaklı ve sifonlu olarak iki bölüme
ayırmak mümkündür. Çanaklı bir barometrede
100 cm uzunluğunda 1 cm2 kesitinde bir cam boru,
bir civa çanağı ve borudaki civa sütununun
yüksekliğini ölçmeye yarayan cetvel mevcuttur.
Borunun bir ucu açık, diğer ucu kapalıdır. İçinde
hava kalmayacak şekilde tamamen civa ile doldurulur.
Açık uç aşağıya gelecek şekilde civa çanağına
batırılır. Cam borudaki civa seviyesi yavaş
yavaş düşer. Deney deniz seviyesindeki bir mahalde
yapılırsa 76 santimetreye gelince durur. Seviye
daha aşağıya düşmez. Havanın basıncı cam
boru içerisindeki 76 cm yükseklikte bulunan civa
sütununun ağırlığına eşit demektir.
Sifonlu barometrelerde takriben 110 cm uzunluğunda
bir ucu uzun, diğer ucu kısa -U- şeklinde
cam boru kullanılır. Uzun olan kolun yüksekliği
100 cm ve ucu kapalıdır. Civa çanağı yoktur. Bunun
yerini 18 cm yüksekliğindeki kısa kol alır. Kısa
kolun ucu açıktır. Uzun kol civa ile tamamen
doldurulduktan sonra ters çevrilerek düşey olarak
tutulunca, civa seviyesi 76 santimetreye kadar
inerken kısa koldaki civa bir miktar yükselir. Açık
uçlu kısa borunun çapı kapalı uçlu uzun borunun
çapından büyük olduğu için civanın dökülmesi
söz konusu değildir. Civalı barometreler açık hava
basıncını en emniyetli şekilde ölçebilen ve zamanla
bozulmayan aletlerdir. Bu hususiyetinden
dolayı meteoroloji istasyonlarında ve laboratuvarlarda
yaygın olarak kullanılırlar. Pahalı olması
ve ağırlığı sebebiyle taşıma zorluğunun bulunması
belli başlı kusurlarıdır.
2. Metal barometreler: Açık hava basıncı,
pratik olarak metal barometre ile de ölçülür. Hassâsiyeti
her ne kadar civalıl^r gibi uzun ömürlü değilse
de, basınç hakkında bize fikir verir. Göstergeli
ve yazıcı olanları da vardır. Yayın esnekliğinden
istifade edilerek yapılmıştır. Basıncın değişmesiyle
yayın şekli değişirnBu şekil değişikliği
bir kadran önünde hareket kraliyetine sahip;bir
ibreye nakledilir. Yay, havası kısmen boşaltılmışmadeni kutu içinde bulunur. Bu kutunun kapakları,
atmosfer basıncının uygulayacağı kuvvetin
daha büyük olması, dolayısıyla ibrenin daha fazla
hareket edebilmesi için esnek bir metalden dalgalı
olarak yapılmışdır. Zamanla yayların esnekliği
bozulunca barometre hatâ yapabilir. O zaman
civalı barometrelerle ayarlamak gerekir.
Bir dağın tepesindeki basınç ile eteğindeki
basınç birbirinden farklıdır. Bu sebepten barometreler
deniz seviyesinden itibaren irtifa (yükseklik)
ölçme işinde de kullanılır.
Takriben her 10,5 m yükseldikçe barometre basıncı
1 mm civa sütunu basıncı kadar düşer. Eğer
basıncı 1 cm civa sütunu kadar düştüyse, deniz seviyesinden
105 metre yukarı çıkılmış demektir.Bu gâye ile kullanılan ve kadranında basınç yerine
yükseklik ÿâzan bàrometreye “altimetre” adı
verilir (Bkz. Altimetre).