BASKETBOL

BASKETBOL; Alm. Basket-Ball, Fr. Basket-
Ball, İng. Basket ball. Beşer kişilik iki takım hâlinde
topla oynanan bir oyun. îlk olarak 1891 senesinde
Amerika’da Springfield Üniversitesi eğitim
üyelerinden Dr. James A. Naismith tarafından
tasarlanıp tatbik edilmiştir. Bu oyunun en önemli
özelliği salonlarda ve açık sâhalarda oynanabilmesidir.
İngilizce sepettopu mânâsına gelen basketbol,
1894 senesinde resmî kâidelere tâbî tutulmuş
ve devletlerarası ilk millî maç da 1897’de
oynanmıştır. 1904’te Saint-Lovis Olimpiyatlarında
gösteri niteliğinde oynanan basketbol, 1936
Berlin Olimpiyatlarında resmen yarışma programına
alınmıştır.
Türkiye’de ilk defâ 1904 yılında Robert Kolejinde
oynandı. Bilâhare 1911 ’de Galatasaray Lisesinde,
sonra İzmir Amerikan Kollejinde bu spor
ile uğraşıldı. Spor kulüplerinden Fenerbahçe 1915
yılında basketbol takımını kurdu. Bütün bunlara
rağmen Türkiye’de basketbol 1924 yılından sonra
îtibâr görmeye başladı. İlk millî maç, Yunanistan’la
24.6.1936 târihinde İstanbul’da oynandı.
Maçı Türkiye 49-12 kazandı.
Basketbol 28 m uzunluğunda ve 15 m genişliğinde
sert zemine sâhip (parke, beton veya sert
toprak zemin olabilir) bir sâhada pynanır. Sâhanın
sınırlanm belirten çizgilere sırasıyla yan ve dip çizgiler
denir. Kale, basketbol adı verilen bir tahta ve
bu tahtaya dik olarak tutturulmuş çemberdir. Tahta
dip çizgiden 120 cm içeride, 180 cm x 120 cm
x 3 cm ebatlarmdadır. Alt kenarı yerden 275 cm
yüksekliktedir. Çember 45 santimetredir. Çembe-,
re topun üstten geçmesine engel teşkil etmeyecek
şekilde dibi delik olan bir file takılır. Basketlerin
önünde de serbest atış sahası bulunur. Takımlar topu
karşı takımın basketine (kalesine) atmaya ve
kendi basketine atılmasını engellemeye çalışırlar.
Basketbol bir sür’at oyunudur. 600-650 g ağırlığında
ve 75-78 cm çevre uzunluğuna sahip olantop, elle oynanır. Ayak ile vurmak yasaktır. Kasti
olmayarak topun ayak ile temâsı cezayı gerektirmez.
Topun ilerlemesi pas vermek veya yerde zıplatmak
suretiyle olup ele alınarak ilerlenemez.
Oyunun kuralları da oyunu sür’atlendirici özelliklere
sahiptir. 3 sâniye, 5 sâniye, 10 sâniye ve 30.
saniye kuralı gibi. Hücum anında hücum eden takımın
oyuncusu topsuz olarak râkip takımın serbest
atış sâhası içerisinde 3 sâniyeden fazla kalamaz.
Bir oyuncu, topu; top sürmeden ve pas vermeden
elinde 5 sâniyeden fazla bekletemez.
Topu kendi sâhasmda ele geçiren takım, sâhasını
10 sâniyede terketmek mecbûriyetindedir.
Rakip sâhada ise en geç 30 sâniye zarfında topu
baskete atmak için teşebbüste bulunmalıdır. Rakip
sâhaya geçen takım topla berâber tekrar kendi sahasına
dönemez. 30 sâniye kuralında son yapılan
değişiklikle hücûm hâlindeki takım, topu kaybedip
tekrar kullanma hâlinde zaman sıfırlanmadan kaldığı
yerden devam eder. Basketbol maçları iki sâha,
bir sayı, bir saat ve bir de istatistik hakemi tarafından
idâre edilir.
Maç süresince istenildiği kadar oyuncu değiştirme
hakkına sâhip olan takımlar; sâhaya beşer
kişi ile çıkarlar. Maç, misâfir takımın kendi basket
seçmesi, şâyet tarafsız bir sâhâ ise kur’a ile basketlerin
seçilmesinden sonra hakemin hava atışı ile
başlar. Yirmişer dakikadan iki devre hâlinde oynanan
maçta devre arası 10 dakikadır. Her takım bir
devrede 2 mola alma hakkına sâhiptir. Oyuncular
numaralı fanila, şort, çorap ve tabanı lastik olan bez
bot giyerler. Sâha hakemleri masa hakemlerine
el-kol işâretleri ile oyundaki durumları izâh ederler.
Bu’ sebepten işâretlerde bir karışıklığa meydan
yermemek için sporcuların giydikleri formalarda
1, 2, 3, rakamları bulunmaz.Basketbolün önemli bir diğer özelliği de, rakib
oyuncuların hareketlerine mânî teşkil edecek hareketlerde
bulunmamaktır. Çünkü oyuncuların
yaptıkları her şahsî ve teknik hatâ karşı takıma
avantaj kazandırır. Hücûm hâlinde olan oyuncuya
yapılan hareket serbest atışla cezâlandırılır. Yaptığı
şahsî ve teknik hatâları beş olan oyuncu maçtan
çıkartılır ve yerine başka oyuncu girer. Atılan
oyuncu tekrar oyuna giremez. Bir takımın bir devrede
aldığı toplam faul miktarı 7 olursa, bundan
sonraki yapacakları her faul için rakip;takım serbest
atış hakkı kazanır.
Basketbol maçlarında topun oyun dışında olduğu
zaman, serbest atışlarda, molalarda, kronometre
durdurulur. Çünkü bu gibi durumlar süreye dâhil
edilmezler. Topun basketten geçmesi atan takıma üç
sayı çizgisi adı yerilen dâirenin dışından yapılmışsa
üç, içinden yapılmışsa 2 puan, serbest atışlarda ise
1 puan kazandırır. En çok sayı yapan takım maçı kazanır.
Berâberlik hâlinde maç 5 dakika uzatılır. Beraberlik
yine bozulmazsa maç herhangi bir takımın
en az bir sayı öne geçmesine kadar devâm eder.
Fiba kurallarına göre basketöolda diğer ölçüler
ve kurallardan bâzıları aşağıdaki gibidir:
Üç sayı çizgisi 6.25 metredir. Bu çizgiden atılan
basketler 3 sayı olarak kaydedilir.
Beşinci faülünü alan veya diskalifiye edilen
oyuncunun değiştirilmesi süresi 1 dakikadır.
Çember üstünde var sayılan silindir içinde top
çembere çarptıktan sonra temas serbesttir.
Rakibi tarafından veya rakipleri tarafından
yakından marke edilen bir oyuncü, topu bilerek rakibine
çarptırır ve top dışarı çıkarsa, topun en son
dokunan çizgileri dışından oyuna sokmak üzere aynı
oyuncuya verir. Bu durum, topu oyuna sokacak
takıma yeniden bir 30 sâniye hakkı vermez.Memleketinii^de büyük ilgi gören basketbol
yurdumuzda ve dünyâmn pekçok ülkelerinde amatör
bir spor dalıdır. Amerika’da profesyonel lig hâlinde
oynanan basketbolün dünyâdaki en parlak ismi,
nizâmi olmayan gösteri sporu olarak maç yapan
Harlem takımıdır.
Basketbolda yeni oyun kuralları değişiklikleri
özeti (1991):
1. Takım sırası sorumluluk alanı:
Orta çizgiden 5 metre uzaklıktan îtibâren yan
çizgiye 2 m uzaklığında ve dip çizgiye kadar olan
alanı kapsayacaktır. Antrenörler ve yedek oyuncular
bu alan içerisinde bulunacaklar ve ancak şu
özel şartlarda bu alanın dışına çıkabileceklerdir:
a) Sakatlanan bir oyuncuya bakmak için hakemden
müsaade aldıktan sonra,
b) Bir oyuncu değişikliğini masaya bildirmek
için,
c) Antrenör veya antrenör yardımcısının mola
istemesi hâlinde,
d) Masadan zaman, sayı levhası, faul sayılan
hakkinda bilgi istenmesi durumunda.
Takım sırasında oturan herkese, bu alanı izinsiz
terk ettikleri takdirde Teknik Faul verilecektir.
2. Formalar:
Formaların önü ve arkası aynı ve tek renkte
olacak. Bu husus şortlar için de aynı şekilde geçerlidir.
Oyuncular forma içine tişört giyebilirler.
Yalnız bu tişörtlerin forma ile aynı renkte olması
gereklidir.
Şortlar altına giyilecek tayt gibi esnek malzemelerin
de şortla aynı olması gerekmektedir. Çizgili
formalar uygun değildir.
Formalann kol, yaka ve şortlann yan ve alt kenarlarına
konacak çizgiler ile takımların amblem
(ve isimleri tabiî olarak bu tariflerin dışındadır.
3. Üç puanlık atış:
Üç sayılık bir atış denemesi yapıldığında top
çembere değinceye kadar yapılan ihlâllerde atışözelliğini korumakta olup, top çembere dokunduktan
sonra bu niteliğini kaybetmekte ve yapılan
ihlâllerde iki puan olarak değerlendirilmektedir.
4. Devre ve oyun sonu ile ilgili kurallar:
Müsabakayı yöneten hakemler herhangi bir
sebeple oyunu bitiren sesli işâreti duymamışlar
ve bu esnada bir şut atılmış veya faul olmuşsa
Başhakem, derhal yardımcı hakeme başvuracak
ve kısa bir konuşma yapacak, gerekiyorsa ve varsa
masadaki Teknik Komisere ve diğer masa görevlilerine
danışacaktır. Bütün bunlara rağmen nihâî
kararı B aşhakem verecektir.
5. Mola:
Nizâmî bir mola süresi 1 dakika olduğu hâlde
saat hakemi 50. saniyede sesli işâretini verecektir.
Mola alındığında oynayan oyuncular kenardaki
yedeklerin oturduğu takım sırasına giderek burada
oturabilirler ve antrenörlerin talimatım burada
dinleyebilirler.
6. Sakatlanan oyuncular:
Herhangi bir oyuncu sakatlandığında hakemler
bu oyuncunun derhal oyuna dönüp dönmeyeceğine
karar vermelidirler. Buradaki derhal kelimesi
en fazla 15 saniyelik bir süreyi kapsamaktadır.
Oyuncu oyuna devâm edebilecek durumda ise
oyuna tekrar ve derhal başlanır.
Ancak, sakatlanan oyuncuya bir tedâvi gerekiyorsa
oyuncu, 1 dakika içinde veya tedâvisinin
izin verdiği en kısa zamanda değiştirilmelidir. Burada
tedâviden kasıt yetkili bir kişinin (doktor,
masör) tedâviyi gerçekleştirmesi ve tedâviye gerek
olup olmadığına karar vermesidir. Tedâvi sırasında
1 dakikadan fazla süre geçecekse sakat
oyuncu değiştirilmelidir.
7. Topun saha dışına çıkışı:
Rakibi tarafından veya rakipleri tarafından
yakından marke edilen bir oyuncu topu bilerek
rakibine çarptırır ve top dışarı çıkarsa topun en son
dokunan oyuncu tarafından dışarıya çıkarıldığı
kabul edilir ve top sınır çizgileri dışından oyuna
sokmak üzere aynı oyuncuya verilir. Bu durum
topu oyuna sokacak takıma yeniden bir 30 saniye
hakkı vermez.
8. Topu kenar çizgiden oyuna sokma:
Herhangi bir sebeple top kenar çizgileri dışından
oyuna sokulacaksa top hakem tarafından
oyuna sokulacak oyuncuya verilecektir. Topun
oyuna sokacak olan oyuncunun eline verilmesi,
atılmaması gerekmektedir. Bu kural, ön ve geri sahada
topun oyuna sokulması için geçerlidir.
Ayrıca, bir oyuncu topu eline aldıktan sonra
içeriye atmadan evvel verilen noktadan yana en
fazla bir adım atabilir. Bir adımdan fazla atılması
durumunda kaide ihlâli çalınacaktır. Bir adımla
birlikte topun oyuna sokulmasında diğer bir durum,
oyuna sokacak oyuncunun bulunduğu yerde pivot hareketi yapması ve oyuna sokmasıdır. Bu hareket
de kurallara uygundur.
9. Fumble:
Uzun yıllardır basketbol oyun kurallarının bir
parçasıdır. Fumble, bir oyuncunun topu kazaen
elinden düşürmesi ve onu tekrar yere vurduktan
sonra tutmasıdır.
Fumbleler sürüş olmayıp top sürmenin başlangıcında
veya sonunda yapılabilir. Ayrıca, sayı
olarak da kısıtlanmamıştır.
/ 10. Topa blok:
Şut veya pas amacı ile ve topla birlikte sıçrayan
bir oyuncu, rakibinin bir veya iki eliyle topu
bloke etmesi sonucunda topla berâber yere düşerse
kural ihlâli yapmış olur.
11. Atış hâlindeki oyuncu:
Sayı için, sepete doğru sürüş yapan (drive)
oyunculara bu esnada yapılan faullerde atış hâli
şu şekilde değerlendirilmelidir: Bir oyuncunun
topu sepete atmak için adım hareketini bitirdikten
sonra kol hareketine başlaması sayı için atış
hâlinde sayılması bakımından geçerlidir. Yâni
drive yapan bir oyuncu adımlarını tamamlayıp
kol hareketine başladığı ah atış hâline gelmiş
sayılır.
12. Gerj pas:
Geri pas kuralına yeni bir istisna getirilmiştir.
Orta dairede yapılan bir hava atışı esnâsmda ön
sahada siçrayan bir oyuncu havadayken topu kazanır
ve arka sahaya düşerse ihlal olmaz.
13. Serbest atışlar:
Serbest atışlar esnâsmda oyuncuların serbest
atış bölgesi etrâfındaki kulvarlara dizilmesi şu şekilde
olacaktır:
– Dip çizgisine en yakın olan ilk boşluklar savunma
oyuncularından ikisine,
– Bundan sonrakiler hücum oyuncularından
ikisine,
– Üçüncüsü de yine savunma oyuncularından
ikisine âittir.
– Bu yerlerde bu oyunculardan başka kimse yer
alamaz. Ayrıca, oyuncular kendilerine ayrılan yerleri
kullanmazlarsa diğer takım oyuncuları kullanamazlar.
Serbest atışm dışında kalan diğer bütün oyuncular
serbest atış çizgileri ve yanm dairesinden en
az 1 metre uzakta olmalıdırlar.
Serbest atış atılırken dizilen oyuncuların ve atış
yapan oyuncunun dikkat etmesi gereken hususlar
şöyledir:
– Atış yapan oyuncu top çembere vurmadan
önce bulunduğu yeri terkedemez,
– Serbest atış bölgesindeki kulvarlara dizilen
oyuncular top atış yapan oyuncunun elini terk ettikten
sonra tahditli bölge içine girebilirler,- Serbest atış bölgesinin dışında kalan ve dizilmeyen
bütün oyuncular top çembere değdikten
sonra bu bölgeye girebilirler.
Serbest atışı atan oyuncu atış yaparken aldatıcı
bir hareket (feyk) yaparsa bu kâide ihlâlidir.
Böyle bir durumda top atış yapan oyuncunun rakibine
ve kenardan verilir.
14. Hataların düzeltilmeşi:
Yeni kurallara göre bâzı hatâlar hakemler tarafından
düzeltilebilir. Bunlar:
– Geçerli bir serbest atış veya atışların muteber
sayılmaması,
– Geçersiz serbest atış veya atışların muteber
sayılması,
– Yanlış bir oyuncuya serbest atış veya atışların
yaptırılması,
– Yanlış sepete serbest atış yaptırılması,
– Yanlışlıkla bir sayı verilmeşi veya iptal edilmesidir.
Bu gibi durumlarda top oyundayken öldükten
sonra tekrar canlanmcaya kadar geçecek süre
içinde hataların düzeltilmesi gerekmektedir.
15. Kasdî fauller:
Kasdî faullerin, bu yeni değişikliklerle, daha
iyi tanımlanmasına çalışılmıştır. Kasdî faul, toplu
veya topsuz bir oyuncuya, hakemin takdirine göre,
bilerek ve isteyerek yapılmış şahsî bir fauldür.
Yapılan hatanın şiddetle ilgisi yoktur,
v 16* Elle dokunma:
Yeni oyun kural değişikliklerinin en önemlilerinden
biri, savunma oyuncularının uyguladığı elle
kontrolün kaldırılmasıdır. Elle kontrol bir savunma
oyuncusunun el veya ellerini kullanarak rakibinin
ilerlemesini engellemesi veya başka bir
savunma oyuncusuna yardımcı olıpadır. Bu temas
savunma oyuncularına haksız bir avantaj sağladığından
yasaklanmıştır.
17. Kavga:
Basketbol oyununda oyunun gereksiz yere
sertleşmesini önlemek ve aşırı derecede yapılan faullerin
önüne geçmek için bâzı yeni kararlar alınmıştır.
Bir oyuncunun döğüşmesi, kavga etmesi
diskalifiye edici bir hatadır. Kezâ yedek oyuncu
olarak takım sırasında oturan ve kavga için sahaya
giren bir oyuncu derhal sahadan uzaklaştırılmalı
ve bu durumda antrenöre teknik faul verilmelidir.
18. Faullerin uygulanması:
Faullerin uygulanmasında büyük çapta değişiklikler
yapılmış ve oyun fazı, seçme hakkı, müteaddit
hatâ, aynı anda yapılan fauller gibi uygulamalar
yürürlükten kaldırılmıştır.
Eğer sahadan bir sayı yapılmışsa top oyuna
dipten sokulacaktır. Birbirini götürmeyen bütün hatâların
cezâları meydana geldikleri sıraya göre
uygulanacaktır. Cezâlarm aynı ağırlıkta olmasıdurumunda hava atışı yapılacaktır. 1-1 hatâ ile iki
atışlı hatâ aynı alırlıktadır.