BASKI VE BASKI TEKNİĞİ

BASKI VE BASKI TEKNİĞİ; Aim. Druckerei
und Drucktechnik, Fr. impression et sa techniqueİng.
Printing and its technology. Kelime ve
resimlerin mekanik olarak mürekkep kullanılarak
çoğaltılması. Baskı genellikle az miktarda kopya
yerine çok miktarda çoğaltma şeklindedir. Medeniyet
ve kültür, önemli ölçüde basılmış bilgilere dayandığı
için, baskı önemli bir sanâyi dalıdır. Önceleri
bir sanat olarak telâkki edilmekteydi. Bugün
hâlâ bu görüşte olan kimseler vardır.
. Baskı tekniğinin ilk doğuşunun Çin ve Kore olduğu
söylenirse de, bugünkü anlamda baskının
1450 civârında Almanya’da, Mainz’da Johann
Gutenberg ile başladığı kabul edilir. Tekniğin doğuşu
ile kitap daha ucuza îmâl edilebilmiş ve daha
yaygın bir okuyucu tabakasına sunulmuştur.
Daha önceleri Avrupa’da kitap çok az miktarda çoğaltıldığından,
seçkin kimselerin eli altında bulunuyordu.
Buna kargılık Osmanlılarm ilme verdiği
kıymet sebebiyle kitapları çoğaltan bir hattat sınıfı
ortaya çıkmış ve kitapların çoğaltılması bunların,
geniş okuyucu tabakasına inmesini sağlamıştır. O
zaman mahalle câmi kütübhânelerinde bile çeşitli
konularda kitaplara rastlamak mümkündü.
İlk baskı âletleri ahşap vidalı tipte olup, elle çalışmaktaydı.
Bu âfetle baskısı çıkacak bir düz levha
mürekkeplendikten sonra üzerine nemli kâğıt
konmakta ve üstteki metal levha kâğıda basılarak
sonuç alınmaktaydı. Daha sonra ahşap yerine metal
vidalar ve buhar kuvveti kullanılarak baskı
âleti geliştirilmiştir. Rulo şeklindeki kâğıdın kullanılması
ve o Baskının plâktan değil, dönen sir
lindirden yapılması, diğer önemli gelişmelerdendir.
Esas olarak dört tip baskı şekli vardır. Bunlardan
en eskisi olan harf baskı şeklidir. Basım
bir yüzeyden dışarıya kabartılmış şekiller vâsıtasıyla
gerçekleştirilir. Bir diğer tür olan ofset litografide
ise baskı, kimyâsal muâmele görmüş
düz bir yüzeyden yapılır. Gravür tipi baskıda, asitli
bir levha kullanılır. Diğer bir tür olan baskı tek^
niğinde basılacak kısımlar çukurlaştırılır ve daha
sonra burada bulunan mürekkep ile baskı ortaya çıkar.
*
Bu baskı türleri’ büyüteçle inceleme sonucu
anlaşılabiliri Harf baskısında kâğıtla harf çevresinde
bir ezilme görülür. Ofset ise böyle bir ezilme
görülmediği gibi, baskıda bir renk düzgün yayılmış
olur. Gravür baskısında harflerde testere
dişi gibi köşelere rastlanır. Bu, bâzan baskının
kusuru olarak da kabul edilir. Son baskı türü ise
parlak temiz baskının arzu edildiği yerlerde kullanılır.Harf baskısı: İlk olarak kullanılan türdür.
Ekonomik olup, çok çeşitli baskı ihtiyaçlarına cevap
verebilir. Basımı istenen yüz hafifçe yukarı
kaldırılır ve mürekkep sürülerek üzerine kâğıt basılır.
Küçük tipteki mektup başlığı, fatura, kartvizit
ve reklâm kâğıtlafi gibi baskı işleri bu teknikle
gerçekleştirilir*
Makinalara kesilmiş kâğıt elle verilebildiği
gibi, kâğıdı otomatik alanları da mevcuttur. Saat-,
te 200Ö-3000 arasında baskı, otomatik kâğıt alımı
ile yapılabilir. Rulo kâğıt veriminde baskı yine
düz levha ile yapılır. Ancak bu tür baskı günümüzde
kaybolmaya yüz tutmuştur. Yerini hem kâğıdı
hem de baskı levhasını silindirde bulundurduğu
baskı türüne bırakmıştır. Bu makinalara konan ilâve
katlama iç içe koyma düzenleri, gazete ve dergi,
basımını çok Sür’atli hâle getirmiştir. 1930’larda
ısıyla kuruyan mürekkepler getirilmiştir. Bu ,
bütün gazete veya mecmuaların kısa zamanda basılıp
hazırlanmasını mümkün kılmıştır. Isıyla kuruyan
mürekkepler ısıtıldığı zaman buharlaşma ve
geride kuru bir şekil bırakan bileşene sâhiptir. Bu
tür baskı tekniğinde kâğıdın bir yüzü basıldıktan
sonra gaz kullanan ısıtıcılardan geçilir. İkinci bir
baskı biriminde kâğıdın diğer yüzü basılır. “Yaş
baskı” denilen diğer bir teknikte ise kurutma dört
veya daha fazla rengin basılmasından sonra yapılır.
Düz olmayan yüzeyler üzerine baskı yapılması
hâlinde baskı levhalar lâstik veya plâstik olabilir.
Buna “Fleksografi” de denilir.
Ofset baskısı: Litografik levha kullanılarak
yapılan baskı tekniğidir. Bu işlem 1700’lerde
Aloys S. Flelder tarafından ortaya çıkarılmıştır. Bu
teknikte basılacak kısım mürekkebi kabul edecek,fakat suyu emmeyecek şekilde bir tür yağlı tebeşirden
yapılır. Bu tekniğin en önemli tarafı basılacak
ve basılmayacak kısımların aynı düzlemde
olmasıdır. Farklılığı sâdece farklı kimyâsal madde
ile muâmele görmüş olmaktan gelmektedir.
Düz baskı levha kullanıldığı gibi, modern baskı
tekniğinde levha bir silindire sarılır. Levhanın daha
önce resimleri mürekkeple kabûl edilecek şekilde
hazırlanmış olması gerekir. Bu silindir baskıdan
önce üstü lastik olan bir silindir üzerinde yuvarlanarak
mürekkep alması sağlanır. Daha sonra
şekillere sâhip bir silindir, başka bir silindir üzerinde
yuvarlanarak mürekkepli resimin oraya geç-*
mesi sağlanır. Son adımda, bir silindir kâğıt üzerinde
yuvarlanarak resim kâğıda geçirilir.
Ofset tekniği 1950’lerin sonlarına doğru geliştirilmiş
olup, rulo kâğıdın kullanılmasını yaygmlaştırmıştır.
Bu tür baskı, gazete ve mecmûalar
için uygun olmasına rağmen, sanat, takvim, kitap
vb. gibi baskılar için kesilmiş kâğıtlar kullanılmaktadır.
Rulo türündeki baskı tekniğinde “yaş
baskı” yapılırken, sayfa baskısında ise kurutmalı
baskı kullanılır. Ofset baskısına benzeyen başka bir
tür de sanat baskılarında kullanılır. Farklılık, kullanılan
levha şeklindedir. Bu tür baskıda kullanılan
levha, mürekkep kabûl eden bir jelatin ile kaplıdır.
Jelatinin ışığa karşı özelliğinden faydalanarak,
mürekkep kabûl etme hâssası değiştirilebilir.
Böylece resimdeki değişik tonlar elde edilir.
Ancak bu çeşit levhalar normal ofset levhalarına
göre daha az dayanıklıdır. ‘
Gravür baskısı: 1800’lerde Avrupa’da gelişen
bu teknik, gazetelerin bâzı sayfalarının, katalog
ve paket kâğıtlarının basımında kullanılır. İşlem
diğer baskı tekniklerine benzen Basılacak kısımlar
levhanın üzerinde oyuklar şeklinde bulunur.
Levha veya silindir kullanılarak baskı yapılabilir.
Kâğjt geçerken buralardaki mürekkepleri çeker.
Levha veya silindirin mürekkeplenmedi, bunların
mürekkep silindiri üzerinde yuvarlanmasıyla olur.
Daha sonra yapılacak bir silme, kâğıda basılmayacak
düz yüzeylerdeki mürekkebi alırken oyuk kısımlarındaki
mürekkep kalır. Bu tür baskıda renkler
kurutulduktan sonra birbiri üstüne basılır. Parlak
ve koyu renkler kolaylıkla elde edilir.
Perde baskısı: Bu teknikte delikli plak gibi
bir levha baskı için kullanılır. Başlıklı kısımlar basılarak
şekli gösterir. Konan mürekkep boşluklu
kısımlardan geçerek kâğıda ulaşır. Elektronik
devrelerin baskı ile elde edilmesinde bu tür teknik
kullanılır. Çok mürekkeplerin gerekli olduğu baskı
türü için pratiktir. Porselen ve cama da böyle
baskı yapılır.
Renkli baskı: Birden fazla rengin basılmasıdır.
Burada kâğıt her renk için baskı birimlerinden
bir kere geçer. İki renk kullanıldığından, birisi siyah, diğeri kırmızı veya yeşil olabilir. Üç ilâve
renk hâlinde ise, sarı, mâvi-kırmızı ve yeşil-mâvi
renkleri kullanılır. Baskı levhaları fotoğrafik yolla
hazırlanır. Renk ayrımı; kırmızı, yeşil ve mâvi
renk filitreleri kullanılarak yapılır. Dikkatli bir
kontrol, bu üç renkte çok değişik tonların ortaya
çıkmasını sağlar. Bir renk kurumadan bir diğeri
üzerine basılabilir ve bu baskıyı hızlandırır. Her
rengin basıljnasmda daha önce sözü edilen baskı
tekniklerinden biri kullanılır.
Dizgi: Küçük tip baskılarda bugün yine ilk
bulunan metotla baskı yürürlüktedir. Yazılacak
yazının her harfi tek tek elle dizilir. Harfler kurşundan
olup, çıkıntı yerleri harfin şeklini tâyin
eder. Herhangi bir mürekkepli silindir bu harflerin
üzerinden geçerse, kâğıda yazılar basılmış
olur. Harfleri tek tek dizmek çok zaman alıcıdır.
Bir kitapta yarım milyona yakın harf bulunur.
Ayrıca harfler dizilirken normal bir yazının aynadaki görüntüsünü dizmek gerekir. Ters görünümlü
bu yazıyı okumak ayrıca bir ustalık gerektirir.
Mekanik dizgi makinaları: Gazete ve ma-.
gazin yazı harf dizgileri, makinada yapılması, işleri
biraz kolaylaştırmıştır. Dizilecek yazı daktilo
masasından ilgili tuşlara basılmak sûretiyle yapılmaktadır.
Harfler makina ile seçilip yerine konulmaktadır.
Hatâlar yine elle düzeltilebilmektedir.
Yazar, yazıda herhangi bir değişiklik yapmak
istese veya yazı sayfaya az bir farkla sığmasa, düzeltme
için bütün satırları elden geçirmek gerekebilir.
Bu işlem ise çok oyalayıcıdır.
Modern foto dizgi makinaları: Modern foto
dizgi makinalarında daktilo edilen yazı son
basılacağı şekliyle özel bir kâğıt üzerine çıkar. îlk
foto dizgi makinalarında harfler, fotoğraf .Alimleri
hâlinde disklere dizilmiş olup, bir harfin tuşuna
basıldığı zaman disk dönmeye başlar ve harf bulununca
harfin görüntüsü ışığa hassas kâğıt üzerine
optik olarak basılır. Bu makinalarda hareket
eden aksam olmadığı için ve hızlı olduğu için
çok kullanışlıdır. Aynı harfler defâlarca kullanılabilmekte
ve optik olarak harf büyüklükleri seçilmektedir/
Bütün bu kolaylıklarına rağmen, foto dizgi
makinası da netice olarak mekanik makina olup,
makinada bulunmayan harf diski elle değiştirilmektedir.
Halbuki modern foto dizgi makinalannda
disklerin yerine kompüter hâfızası ve projektörün
yerini de görüntü ekranı almıştır. Harflerin
şeklini bilgisayar hâfızasında saklamakta, ne zaman
tuşa basılarak çağırılırsa, ekranda gözükmektedir.
Yazı ekranda tamamlanınca, ışığa hassaskâğıt ekrana tutularak yazı kâğıda geçirilebilmektedir.
Son tip foto dizgi makinalarında ise, lazer
ışını kullanılmaya başlanmıştır. Bu makinalarda
ekranda gözüken yazılar, aynı zamanda lazer ışını
ile kâğıda yakma şeklinde kendiliğinden geçirilmektedir.
Modern foto dizgi makinalarında baskıya girecek
yazı, son hâlini almadan önce bilgisayar
baskı hâfızasına alınır. Hatâlı kısımlar veya ilâve
konulacak yazılar hâfızadaki yazının tekrar ekrana
çağrılması ile yazının istenilen kısımlarına müdâhale
etmek sûretiyle yapılır. Son şekli aldığına
kanâat getirilen yazılar, sâbit disk hâfızalara kaydedilir.
Disk hâfızaya alman yazılar yine bilgisayar
yardımı ile baskıya hazırlanır. Harf karakter seçimi,
sayfaların diziliş biçimi, kısaltmalar gibi işlemler
basit ve kolayca yapılır. Bu tür baskı hazırlanışı
bilhassa esneklik özelliği sebebiyle gazetecilikte
çok arzu edilen bir durumdadır. Çünkü
gazetede yer ve zaman önemlidir. Son anda değişiklik
gerektiren durumlar ortaya çıkabilmektedir.
Modem dizgi makinaları, gazetenin sayfasını
bir bütün olarak ekrana getirerek sayfaların hazırlanışına
da sür’at kazandırır.
Renk ayrımı: Renk ayrımı yapan elektronik
modern makinalarda lazer ışını önemli rol oynamaktadır.
Renk ayrımı renkli resimlerin basılmasında
kullanılan bir işlemdir. Bu her rengin, temel
renkler denilen kırmızı, mâvi, sarı ve siyah renklerin
kullanılmasıyla basılabilme prensibine dayanır.
Alışılmış olan metotta renkler, renk filitresi
yardımıyla ayrılırlar. Elektronik analizde, bu
işlem için bilgisayar kullanılır. Film üzerindeki
renk ayrımı, lazer ışınları yardımıyla yapılır. Böylece
ayırım diğer metodlara göre daha hızlı ve
ucuz gerçekleştirilir.
Baskı levhaları renk ayrımından sonra, esas
şeklindeki kırmızı, mâvi ve sarı renk miktarlarıtekniğinde,
bu levhalar, karşı gelen renklerle renklendirilir.
Siyahın da işe alınmasıyla asıl renkler elde
edilir.
Baskı tekniğini yoğun bir şekilde kullanan bâzı
gazetelerde tamâmen bilgisayar ağırlıklı sistemler
kullanılmaktadır. Böyle bir sistemde gazete
muhâbirleri haberlerini giriş terminallerinden
doğrudan sistemin hâfızasına geçirirler. Giriş terminalleri
gazetenin ana binâsında olduğu gibi,
yüzlerce kilometre mesâfede de olabilir. Ayrıca
gazete muhâbirleri tarafından hazırlanan magnetik
teypler, doğrudan bilgisayara geçirilebilir.
Kâğıt çıkışlarda kontrolü sağlamak mümkün olabilir.
Hatâlar giriş terminallerden kolayca düzeltilebilir.
Sayfa sekterleri muhâbirlerden gelen
haberleri toplayarak sayfa düzeni içine yerleştirirler.
En sonunda, kontrol edilen ve son şekli
verilen sayfanın baskıya hazır şekli bilgisayardan
alınır.