AROMATİK BİTKİLER

AROMATİK BİTKİLER; Alm. Aromatische
Pflanzen (f), Fr. Plantes aromatiques, İng. Aromatic
plants. Kokulu bitkiler; Eski Yunanca’da
“aroma” nebâtî veya hayvânî çeşitli maddelerden
yapılan “koku” mânâsına gelmektedir. Koku alma
hissini etkileyen ve gaz hâline geçmiş bir maddeye
aroma denebilir. Bu maddeleri ihtivâ eden nebâtî
veya hayvânî maddelere de “aromatik maddeler”
denir.
Aromatik bitkiler, “uçucu yağ” (eterik yağ)
taşıyan bitkilerdir. Uçucu yağlar, bitkilerden su
buharı damıtması ile elde edilen, oda sıcaklığında
sıvı olan, bâzan donabilen, uçucu, kuvvetli kokulu
ve yağımsı karışımlardır.
Aromatik bitkilerden elde edilen uçucu yağlar
açıkta bırakılınca, oda sıcaklığında bile buharlaşabildiklerinden
ve güzel kokulu olduklarından
“esans” ismiyle de anılırlar. Esans denmesinin bir
başka sebebi de parfümeride (ıtriyatçılıkta) kullanılmalarıdır.
Aromatik bitkiler, daha çok, sıcak iklimli bölgelerde
yetişmektedir. Tropik ve subtropik bölgelerle,
ılıman iklim kuşağının sıcak bölgelerinde
de aromatik bitkiler bulunmaktadır. Memleketimizi
de içine alan Akdeniz bölgesi, kokulu bitkiler açısından
en zengin bölgelerden birisidir.
Bâzı bitki familyaları uçucu yağ taşıyan cinsleri
sebebiyle önem kazanmışlardır. Nârenciye,
nâne, kekik, lavanta, anason, gül, karanfil vb. türler
değerli uçucu yağ, dolayısıyla koku kaynaklarıdır.
Eczâcılıkta ve sanâyide kullanılan uçucu
yağların çoğu Akdeniz bölgesi bitkilerinden elde
edilmektedir. Memleketimiz uçucu yağ veren bitkiler
açısından çok zengin bir ülkedir.
Aromatik bitkide kokuyu meydana getiren
uçucu yağlar, bitki organlarının herhangi birinde
olabilir. Misâl olarak çiçekte “lavanta çiçeği”, taç
yapraklarda “gül”, yapraklarda “nâne”, meyvede
“anason”, otsu kısımda “kekik”, kabukta “tarçın
kabuğu” ve kökte “kediotu kökü” verilebilir.
Uçucu yağlar bitkide biyolojik bir olaya katılmak
için meydana gelmiş değillerdir. Bunlar belki
de bitkinin faydasız metabolizma ürünlerinin atılmasında
rol oynuyorlar. Bâzı araştmcılara göre uçucu
yağlar koruyucu ajandırlar. Bitkinin yaralanması
sonucu meydana gelen reçineleri çözücü olarak görev
yaparlar. Uçucu yağların, böcekleri kaçıncı veya
çekici görevleri olduğunu savunanlar da vardır.
Böcekleri kaçırıcı nitelikte olanları, yaprak
ve çiçeklerin korunmasına yardım eder, çekici etkide
olanları ise, tozlaşmada yardımc* olurlar.Aromatik bitkide kokuyu meydana getiren
uçucu yağlar çok sayıda bileşiğin karışımından
meydana gelmişlerdir. Bu sebeple kimyasal yapı
bakımından büyük farklılıklar gösterirler. Uçucu
yağlarda bulunan çeşitli maddeler 4 grupta toplanabilir:
a) Terpenik maddeler,
b) Aromatik maddeler,
c) Düz ¿İncirli hidrokarbonlar,
d) Azot ve kükürt taşıyan bileşikler.
Büyük çoğunluğu terpenik maddelerden meydana
gelmiştir. Bir kısmında da aromatik diziden
maddeler çoğunluktadır. Uçucu yağları tanımak
için Sudan-III boyası kullanılır. Bu boya ile turuncu
bir renk verirler.
Kullanıldığı yerler: Eczâcılıkta kullanılan
uçucu yağlar en başta lezzet ve koku değiştirici olarak
kullanılırlar. Bununla berâber tedâvî edici etkisi
olan uçucu yağlar da vardır. Hemen hemen bütün
uçucu yağlar antiseptik, yâni hastalık yapıcı
mikroplara karşı koruyucu özelliktedir. Bâzıları da
antibiyotiktir.
Tedâvide uçucu yağlar şuralarda kullanılır: Solunum
ansiteptiği (okaliptüs yağı), idrar söktürücü
(ardıç esansı), mantar hastalıklarına karşı (kekik
yağı), barsak parazitlerine karşı (kenopod esansı),
mîde salgısını artırıcı (nâne yağı), gaz söktürücü
(anason yağı), âdet söktürücü (sabin yağı).
Uçucu yağların bir çoğu zehirli (toksik) etki
gösterir. Mukozaları tahriş eder, sinir sistemini
uyuşturur.