AT

AT (Equus c a b a llu s ); Alm. Pferd (n), Fr.
Cheval, İng. Horse. Familyası: Atgiller (Equidae).
Yaşadığı yerler: Evcilleri olduğu gibi, Amerikan
bozkırlarında “Mustang”ve Altay dağlarının
her iki yanındaki açık arazilerde “Prezevalski”
denen yabânî atlar sürüler hâlinde yaşar. Özellikleri:
Küçük başlı ve kısa kulaklıdır. Yelesi ve kuyruk
ucu uzun kıllıdır. Midilli atları koç iriliğinde –
dir. Ömrü: 40-60 sene. Çeşitleri: En meşhuru
Arap, İngiliz ve Midilli atıdır.
Tek tırnaklılar takımının, Atgiller familyasından
bir memeli. Erkeğine aygır, dişisine kısrakyavrusuna tay, yumurtaları çıkarılmış, iğdiş edilmiş
olana da beygir denir. Hepsine genelde at adı
verilir. Arabîde binek ve yük hayvanı olan ata;
dâbbe, matiyye, semend, tûsen-i sütûr denir. Cenk
atma da rahş denir. Hepsi otla beslenir. Geviş getirmezler.
Memeleri kasık bölgesinde arka ayaklarına
yakındır. Üçüncü parmakları geniş bir tırnakla
çevrilmiş olup “ toynak” adını alır. Bunun
üzerine basarak yürürler. İnsanlara hizmet eden
hayvanların en kâbiliyetlisi ve kıymetlisidir. İnsanların,
eski harp meydanlarındaki yardımcısı,
yük taşımada hizmetçisi, yarış, cirit, çit atlama
ve av sporlarında neşe ve zevk ortağıdır. Silah
gürültüsüne ve bando sesine rahatlıkla alışır.
At, cesur ve atılgan olduğu gibi sâhibine son
derece itâatkârvdır. Sâhibi dilerse dolu dizgin, dörtnala
koşar, isterse aheste yürür, isterse durur. Her
durumda sâhibini memnun etmeye dikkat eder.
Yorgunluğa bakmaksızın kendini çatlatmak pahasına
da olsa olanca gayret ve kuvvetini itâat uğruna
sarf eder. Bugün Amerikan bozkırlarında yaşayan
Mustang adiyle anılan vahşi atlar, İspanyolların
Amerika’ya götürdükleri ehlî atlardan kaçanlardan
yabânileşenlerdir. Az yiyecekle yetinip,
her türlü iklim şartlarına dayanırlar.
Tarpan adıyla anılan Avrupa yaban atının (E.
caballus gmelini) 1876’dan beri nesli tükendi. Bugün
eski dünyâda hâlâ neslini devâm ettiren yalnız
bir yaban atı vardır. Bu at Orta Asya Moğolistan’ının
soğuk ve ıssız ovalarında yaşar. Asya yaban
atı veya Prezevalski dendiği gibi Moğolistan
yaban atı da denir. Altay dağlarının her iki yanında
yaşar. Siyah kısa ve dik yeleleri ile, ağır ve iri
başları, küçük kulakları, uzun kıllı kuyrukları ile
evcil atlardan farklılık gösterirler. Renkleri kırmızımtrak
kahverengi olup çekici bir görünüşleri
vardır. Burun kısımları beyazdır. Kışın kılları uzayarak
soğuktan korunurlar.
Evcil atlar: Tahminen 4000 seneden beri insanlara
hizmet etmektedir. Bugünkü modem atların
Asya yaban atından türediği şüphelidir. Bâzı
zoologlar Avrupa yaban atından türediğini ileri
sürmektedirler. Evcilleştirilmiş atların birçok soyları
vardır. Bugün küçük Midilli atları ile Safkan
Arap atlarının soy kütüğü kesin olarak bilinmemektedir.
Atlar 40-60 sene yaşar, bâzı kısraklar 25 yaşma
kadar doğurur. On bir ay gebe kalır ve genellikle
bir yavru doğururlar. Yavrunun gözleri açık olarak
doğar ve birkaç dakika sonra ayağa kalkarak annesini
tâkibe başlar. Yük çekme ve taşıma atları,
kalın bacaklı, iri cüsselidir. Binek ve yarış atları ince
uzun bacaklıdır. Atlar arasında hased yok ise de,
birbirlerine gıpta etmek huyları vardır. Bu da yarışta,
hendek ve çit atlamada kendini gösterir. Birbirlerine
imrenerek daha hızlı koşup öne geçmekisterler. Saatte 60-70 km hızla koşanları vardır.
Atların tüy renkleri çeşitli olup, renklerine göre çeşitli
isimler alırlar. En tanınmışları: Ak, akçıl, kır,
al, alakı, geyik kırı, çil yeşil, al pekmez köpüğü,
doru, hurma dorusu vs.’dir.
Erkek eşek ile kısrak eşleştirilirse katır elde
edilir. Aygır (erkek at) ile dişi eşeğin birleşmesinden
de barda denen katır çeşidi elde edilir. Her
iki melez de üremezler. Katır, bardadan daha dayanıklıdır.
Arap atı: Çok dayanıklı mükemmel bir binek
ve yarış atıdır. Arabistan’a geçen Orta Asya ve
Anadolu Türk atlarından türemiştir. İngiliz atlarından
daha dayanıklı olup, 24-28 saat hiç su içmeden
yol alabilir.
İngiliz atı: İyi bir binek ve yarış atıdır. Özellikle
yarış için yetiştirilir. Arab aygırı ile İngiliz
yerli kısraklarının çiftleştirilmesinden türetilmiş bir
soydur. Arab atından daha uzun bacaklıdır.
Midilli atı: Küçük, sakin ve dayanıklı bir at
çeşididir. Keçi veya koç iriliğindedir. Çocuklar
için iyi bir binek hayvanıdır. Hafif gezinti arabalarına
koşulduğu gibi mâden ocaklarında da istifâde
edilir. Shetland, İslanda ve Norveç midillileri
meşhurdur.At yetiştiriciliği: Asya, Avustralya ve Amerika’daki
geniş bozkırlarda hâlâ vahşi at sürüleri
yaşamaktadır. Evcil atlar haralarda yetiştirilir. Ülkemizde
ilk hara 1913’te Aziziye’de kuruldu. Türkiye’nin
ilk modern harası ise 1924’te açılan Karacabey
harasıdır.