ATARDAMAR SERTLİĞİ

ATARDAMAR S E R T L İĞ İ; Aim. Erterien
verkalkung (f), Fr. Arteriosclerose, İng. Arteriosclerosis,
atherosclerosis. Atardamarların iç yüzlerinde
yağ ve diğer bâzı maddelerin birikimine
bağlı olarak meydana gelen ve vücuttaki bütün
damarları ilgilendiren bir damar rahatsızlığı.
Önce kalbe yakın büyük atardamarlardan başlar
ve zamanla diğer damarlar da hastalığa iştirak
eder. Kalbi besleyen damarların (koronerlerin)
ileri derecede daralmasıyla kalp şikâyetleri başlar
ve tedâvi cihetine gidilmezse, tıkanma ile enfarktüs
krizi meydana gelir ve umûmiyetle birinci veya
ikinci krizde ölüme sebeb olur.
Amerika Birleşik Devletlerinde her yıl yarım
milyondan fazla ölümün sebebini koroner atherosklerozun
teşkil etmesi sebebiyle, üzerinde ol% 33’üne karşılık gelir. Avrupa memleketlerinde
de ölümün ilk sebepleri arasındadır. Türkiye’de,
kesin istatistikler olmamakla birlikte, orta derecede
bir sebeb olarak kabûl edilmektedir. Gelişmişlik
derecesi arttıkça, bu sebeb ilk sıralara tırmanmaktadır.
Damar sertliği sâdece kalp damarlarını değil,
beyin, böbrek ve çevre damarlarını da ilgilendirir.
Beyin damarlarının kireçlenmesine bağlı ölümler
yine ABD’de kalp hastalıkları ve kanserden sonra
üçüncü sırayı alır. Enfarktüs vak’alarmın %
100’ünde beyin kanamaları ve şeker hastalığı
vak’alarının ise % 50’sinde ölüm sebebi damar
sertliğidir.
Damar duvarlarında çeşitli faktörlerin tesiriyle
bir zedelenme meydana gelir. Normalde damar
duvarına yapışmayan trombositler bu zedelenmiş
bölgelerde kümeler yaparlar. Her yapışan
trombosit bir çok müessir madde ifraz eder ve damar
duvarındaki kas liflerinin çoğalmasına sebeb
olur. Bu bölgelere kolesterol, fibrin ve kalsiyum birikmesiyle
damar ileri derecede daralır. Daha ileri
safhalarda damarın tamamen tıkanmasıyla, damarın
beslendiği bölge kansız kalır ve bu durum
organına göre belirti verir. Kalpte, göğüs ağrısından
şoka kadar giden kalp bozuklukları olur ve gecikilen
vak’alarm yarısında, canlı ilk bir saat içinde
ölür. Beyinde olursa çeşitli felçler ortaya çıkar.
İlk krizlerden sonra bu hastaların çok dikkatli tâkipleri
gerekir.
Mikroskop altında bakılırsa aterom (damar
sertliği) plaklarındaki kolesterin ile birlikte bağ dokusu
ve kireç birikimi görülebilir. İnsan vücudu bir
çok hayvanlardan farklı olarak kolestrini (kolesterol)
bulamazsa kendisi üretir. Çünkü cinsiyet
hormanları dâhil bir çok mühim maddeye yapıtaşı
teşkil eder. Bu yüzden damar sertliğinde sadece
kolesterini suçlu tutmak uygun değildir. Esasenbilim adamları arasında damar sertliği mekanizması
sebepleri arasında görüş birliğine varılmamıştır.
Karaciğerde sentez edilen safra asidi ve
safra boyaları serbest kolesterin hâline döner. Esterleşen
kolesterinin toplam kolesterine oranı normalde
% 70’dir. Bu nisbetin azalması karaciğer kifâyetsizliğini
gösterir ki damar sertliğinde rol oynar.
Karaciğerde yağ toplanmasını azaltan ve yağları
karaciğerden atan maddelere lipotropik maddeler
denir. Kolin, Netiyonin, inositol ve B12 vitamini
bunlardan olup fosfolipid metabolizmasını
düzenler. Bu maddelerin de değişmeleri bozulunca,
kolesterin seviyesi yükselir. Yağ ve kolesterin
muhtevası ve damar sertliğine etkisi en çok olan
madde domuz etidir.
Yapılan araştırmalar insanların tamamına yakın
kısmının, damar sertliğinin ilk safhalarını geçirdiklerini
göstermiştir. Üç yaşından büyüklerin
hepsinde aortta bu tip bir bozukluğun mevcut olduğu;
20 yaşından büyüklerin hepsinde ise koroner
damarlarda bu bozukluğun bulunduğu anlaşılmıştır.
Damar genişliğinin yüzde sekseni kapanmadan
genellikle belirti ortaya çıkmaz. Belirti
çıkması umûmiyetle kırk yaşından sonradır.
Damar sertliğini kolaylaştıran faktörler (Risk
faktörleri):
1. Hiperlipidemi: Kanda yağ miktarının fazla
olmasıdır. Burada suçlanan yağlı madde kolesteroldür.
Normalde 100 milimetre kanda 230-250 mg
kolesterol bulunur. Bunun 250 miligramı aşması
tehlikeli addedilerek kontrol altına alınır.
2. Yüksek tansiyon,
3. Şeker hastalığı,
4. Sigara içmek,
5. Şişmanlık,
6. Hipotiroidili guatr.
Bunlar tesirleri oldukça fazla olan risk faktörleridir.
Erkeklerde damar sertliği kadınlardan üçmisli fazladır. A grubu kana sahip olanlar diğerlerinden
daha çok risk altındadırlar. Hareketsiz
kişiler hareketlilerden daha çok hastalığa tutulurlar.
Hâmileliklerinde preeklampsi denilen rahatsızlığı
geçiren kadınlar daha risklidirler.
Tedâvi
1. Kan kolesterolü yüksek olan bir şahıs, doktor
kontrolü altında tutulmalıdır. Önce yukarıdaki
hastalıkların mevcûd olup olmadığı araştırılır;
varsa tedâvî edilir.
2. Kolesterol düşürücü perhiz yapilır.Bunun
için margarin ve hayvani yağları kesin olarak
yememelidir. Meselâ, yumurta sarısı, süt, beyaz
peynir, kaymak, tereyağı, beyin, iç organ etleri,
havyar, çikolata, ceviz, fındık, bâdem, hurma vb.
yasaktır. Sıvı nebâtî yağ kullanılmalıdır. Ay çiçek
yağı, mısır yağı, pamuk yağı, soya yağı gibi. Bu
yağların hidrojenizasyon yolu ile elde edilen margarinleri,
yüksek sıcakta hidrojenlendirildiklerinden
vücud ısısında kâfi miktarda moleküllere
ayrılamazlar. Küçük zerrecikler hâlinde kanda
dolaşırlar. Bu ise damar sertliği için çok uygun bir
zemin teşkil eder. Bu hususta kaydedilmesi zarûrî
olan bir bilgi vardır. Dünyâca meşhur bâzı tıp
mecmûalannda, az miktardaki alkolün damar sertliğini
önleyebileceği ileri sürülmüştür. Fakat şimdiye
kadar hiçbir araştırmada, alkolün damar sertliğini
önleyici olduğu tesbit edilememiştir. Çünkü
kolesterol seviyesindeki artış, damar sertliğinin
anahtar mekanizması değildir. Öyle olmuş
olsaydı alkolün bu hastalığı önlemesi gerekirdi.
Kısacası, damar sertliğinin mekanizması hakkında
son söz söylenmeden yetersiz araştırma neticelerine
göre kesin gibi konuşanlar ilme aykırı bir
davranış içindedirler. Alkol direkt olarak karaciğerde
yağ metabolizmasını bozarak çeşitli hastalıklara
sebeb olmaktadır. Çeşitli düşüncelerle alkolü
tavsiye edenlere kesinlikle güvenmemelidir.
Nazarî küçük faydaları vardır iddiâlarına güvenerek
vücudu tamâmen harap eden alkolü kullanmamalı,
çok daha tehlikeli hastalıklara tutulmamalıdır.