ATÂİ (NEVÎZÂDE)

ATÂ! (N EV ’ÎZÂ DE ); on yedinci yüzyıl OsmanlI
şâiri, târihçi ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi.
1583 senesinde İstanbul’da doğdu. Adı Atâullah
olup, Nev’î diye meşhûr Yahyâ bin Pîr Ali bin
Nasuh’un oğludur. Bu sebepten Nev’îzâde diye
tanınmıştır.
Atâî, küçük yaşta ilim tahsîline başlayıp, ilk
tahsîlini babasından aldı. Sonra, Kâfzâde Feyzullah
Efendiden ilim öğrendi. Ahîzâde Abdülhalîm
Efendiden aklî ve naklî ilimleri tahsil edip, yüksek
ilmî dereceye yükseldi. 1605 senesinde İstanbul
Canbâziye Medresesi müderrisliğine tâyin edildi.
1608 senesinde müderrislikten ayrılıp kâdılık
mesleğini seçti ve Lofça’ya kâdı tâyin edildi. 1610
senesinden sonra sıra ile; Babaeski, Varna, Rusçuk,
Silistre, Tekfur Dağı, Hezargrand, Tımova, Tırhala,
Manastır ve Üsküp kâdılıklarmda bulundu. 1634
senesinde kâdılıktan alınınca İstanbul’a döndü.
1635 (H. 1044) senesinde İstanbul’da vefât etti.
Şeyh Vefâ Tekkesi bahçesinde, babasının yanma
defnedildi.
Nev’îzâde Atâullah Efendi, âlim ve fâzıl bir
zât olup, evliyânın büyüklerinden Üsküdar’da
medfun Azîz Mahmûd Hüdâyî’den mânevî feyz aldı.
Güler yüzlü hoş sohbetti. Kâdılık yaptığı sürede
doğruluktan, adâletten ayrılmadı.
Fıkıh ve târih ilminde mütehassıstı. Şiir de
yazan Atâî, bilhassa Fuzûlî ve Bâkî’nin tesiri altındadır.
Mesnevî sâhasmda bir hamse meydana getirmişse
de şiir dili oldukça ağırdır. Birçok kıymetli
eserleri vardır. Eserlerinin bâzıları şunlardır:1. Hadâik-ül-Hakâyık fî Tekmilet-iş Şakâyık:
Eserlerinin en önemlisi ve en meşhûr olanıdır.
Kânûnî Sultan Süleymân Handan yaşadığı zamâna
kadar yetişen ulemâ ve meşâyihin hal tercümelerini
anlatır.
2. El-Kavl-ül-Hasen fî Cevâb-il Kavi li-
Men: Fıkıh kitabı olup, Arabîdir.
3- Dîvân: Yahyâ Efendiye ithâf etmiş olduğu
bu eserinde, kasîde, gazel ve diğer nâzım türlerinde
şiirleri vardır.
Mesnevî sâhasmda ise:
1) Âlemnümâ (Sâkî-nâme), 2) Nefhatü’l Ezil
âr, 3) Sohbet-ül-Ebkâr, 4) Heft Hân, 5) Hilyetül-
Efkâr adında beş eseri vardır ve bunlar bir
hamse meydana getirirler.