DÜŞEY sıf. (düşmek’teh). Yeni. Çekül doğrultusunda
olan Esk. Şakulî. || Düşey çember,
düşey düzlem, bir yerin düşeyini sınırlayan
çember ve düzlem.
—. Astron. Gökkürenin, gözlem yerinin düşeyini
kapsayan büyük dairesi. (Meridyene
dik olan düşeye, «ilk düşey» veya «başlangıç
düşeyi» denir.)
— Geod. Düşey sapması, belirli bir noktadaki
çekül doğrultusuyle karşılaştırma elipsoidinin
dikmesi arasında kalan açı. jj Bir
yerin düşeyi, o yerdeki çekül doğrultusu.
— Mat. Düşey izdüşüm, bir cismin, genellikle
yüzlerinden birine paralel olarak yerleştirilmiş
düşey bir düzlem üzerindeki izdüşümü:
Bir yapının planı, kesiti ve düşey izdüşümü.
— Yeryüzünde bulunan her
cisim, iki kuvvetin etkisi altındadır: Yer’in
çekim gücü ve Yer’in ekseni etrafında dönmesinden
ileri gelen merkezkaç kuvvet. Bu
iki kuvvetin bileşkesi cismin ağırlığı veya
yerçekimi, bileşkenin doğrultusu da o Yer’in
düşeyi’âir. Nirengi usulüyle, Yer üzerindeki
bir noktanın <pG geodezik enlemi ve Xg,
geodezik boylamı hesaplanabilir. Aynı zamanda
bu koordinatların astronomik değerleri
de ölçülebilir: tpA enlemi ve Xa boylamı.
Böylece ölçülen geodezik ve astronomik değerler
arasındaki fark bazen çok büyük ve
önemli olabilir:(pA — <pG
(\A — Xg) COS cpA =7= rç.
Bu değerler düşey sapmasının bileşenleri yani,
jeoyit ile elipsoidin dikmeleri arasındaki
ıji açısının meridyen düzlemiyle ona dik düşey
düzlem üzerindeki izdüşümleridir. Bu
durumda düşey sapması, incelenen noktadaki
jeoyit ile karşılaştırma elipsoidinin birbirine
paralel olmadığını gösterir; gerçekten
eğim açısının birbirine dik % ve i] gibi iki
bileşeni vardır: Buradan, jeoyit ile elipsoidin
bağıl yükseklikleri bulunabilir. Düşey sapması
aynı zamanda, Stokes formülünden türev
almakla elde edilen J. de Graff Hunter
ve Vening Meinesz formülleri yardımıyle,
yerçekiminin gösterdiği aykırılıklardan da
çıkarılabilir.