ÇOKBACAKLILAR

ÇOKBACAKLILAR (Myriapoda); Alm.
Tausendfüsser, Fr. Myriapodes, İng. Cerıtipedes
and millipedes. Eklembacaklıların zengin bir sınıfı.
2700’den fazla türü vardır.
Vücutları baş ve çok sayıda halkalı bir gövdeden
meydana gelir. Başlarında bir çift anten,
iki-üç çift ısırıcı-çiğneyici ağız parçası, petek veya
basit gözler bulunur. Bâzı türlerde göz yoktur.
Yaşayışlarına uygun olarak antenlerindeki koku alma
tüyleri çok hassastır. Vücutları silindirik veya
basıktır. Halkalardan birer çift veya ikişer çift bacak
çıkar. Ayakların uçlarında pençeye benzer birer
tırnak bulunur.
Karada, nemli yerlerde yaşayan gececi hayvanlardır.
Taşlar, çürüyen yapraklar, kütükler altında,
lavabo kenarlarında ve bodrumlarda bol
rastlanırlar. Püskül veya boru şeklinde trake sistemiyle
solunum yaparlar. Çiyan ve kırkayaklar, bu
sınıfın tipik eklembacaklılarıdır.
Nebâtî ve hayvânî besinlerle beslenirler. Gündüzleri
nemli yerlerde barınır, gece faaliyet gösterirler.
Zehirli olanları, boyları 1-2 milimetreden
26.5 santimetreye kadar değişen tipleri vardır.
Kırkayaklar çürümüş yapraklar gibi nebâtî besinlerle
beslenir. Bâzan genç bitki köklerini de yediklerinden
bahçeler için bir âfet olurlar. Bütün çıyanlar
etçildir. Gövdelerinin ilk halkasındaki bacaklar
bir çift zehir çengeli şeklindedir. Böcek,
solucan, sümüklü böcek, hattâ kertenkele ve fârleri çengelleri ile ısırarak, zehirlerini enjekte ederek,
avlarını felce uğratıp yerler.
“Bermuda çıyanı” 15 santimetreden küçük
olup, ısırdığı insanı, birkaç gün ateşler içinde yatağa
düşürür. Boyu 26.5 santimetreye varan Güney
Amerika ve Hindistan’daki “dev çıyan” insanı öldürebilir.
Çokbacaklılar yumurta ile ürerler. Dişi yumurtalarını
topraktaki oyuklara bırakır. Yumurtaları
koruyan ve yavrulara bir süre bakan türler
vardır. Yumurtadan çıkan yavrular erginlere benzerse
de, bâzılarının vücut halka sayısı azdır. Deri
değiştirme devrelerinde halkaların sayısı artarak
büyürler. Kırkayaklarda halkalardan ikişer çift,
çıyanlarda birer çift bacak çıkar. Bacakların sayısı
türlere göre değişir. Kırkayakların çoğunda 115
çift bacak bulunur. Çıyanlarda 15 çiftten 173 çifte
kadar değişir. Çokbacaklılar her zaman tek sayıda
bacak çiftine sahiptirler. Vücut renkleri bulundukları
ortama uygun olarak, siyah, kahverengi,
sarı vs. olur. Tropik bölgelere gidildikçe boyları
ve zehirlerinin tesirleri artar.