DENEME

DENEME; Aim. Experiment (n), Ver such (m),
Probe (f), Fr. Essiai (m), experience (f), İng. Test,
Experiment. Bir gerçeğin veya ileri sürülen bir fikrin
doğruluk derecesinin veya yanlışlarının bulunması
için yapılan araştırmalar. Denemelerin
sâhası oldukça geniştir. Tarımda (meselâ tohumun
filizlenme gücünün tesbiti için), havacılıkta
(meselâ paraşütle atlama denemeleri), kuyumculukta
(mâdenî paraların ayarının tesbiti için) vs.
maksada göre denemeler yapılır.
Modern ilim anlayışının üç temel unsurundan
biri olan deneme (tecrübe), Müslüman fen âlimlerinin
asırlar evvelinden bildikleri ve uyguladıkuyguladıkları
bir husustur. Çünkü İslâm dîni tecrübe ve denemeye
önem veren bir dindir. Asr-ı saâdette yaşanan
şu hâdise tecrübe etmenin yalnız ilim konularına
değil, sanat, zirâat, ticâret gibi günlük
hayâtın her cephesine önemli bir unsur olarak girmesini
sağlamıştır.
Bir gün Peygamber efendimize eshâbından
bir grup; “Efendim Yemen’e gittik. Orada hurmaları
bizim atalarımızdan gördüğümüzden başka
türlü aşılıyorlar ve daha fazla ürün alıyorlar. Siz
Yemen’deki usûlleri mi, yoksa atalarımızdan gördüğümüz
gibi mi aşılamamızı tavsiye edersiniz?”
diye sordular. Peygamber efendimiz buyurdu ki:
“Bir kısmınız atalarınızdan gördüğünüz gibi,
bir kısmınız da Yemenfde gördüğünüz gibi aşılayın.
Hangisinden daha çok mahsul alırsanız
bundan sonra o usûlle yapın.”
İslâm devletleri dinlerine bağlı oldukları dönemlerde
fen ilimlerinde ve her safhada bu düsturla
hep ilerlemiş ve birinci olmuşlardır.
Teknoloji denemeleri: 1) Bir cismin zorlanmalara
karşı koyma, esneme, vb. gibi yeteneklerinin
anlaşılması için yapılan fiziksel veya kimyâsal
işlem. 2) Bir makinanm kullanış özelliklerinin
veya yapısının kontrol edilmesi için yapılan
işlem.
Kontrol denemeleri: Malzemeler üzerinde
yapılan bu denemeler onların şartnâmeye uygun
olup olmadıklarının veya kendilerine bâzı özel,
termik işlemlerin uygulanmasından sonra istenilen
özellikleri kazanıp kazanmadıklarının anlaşılması
için yapılır.
Araştırma denemeleri: Malzemeleri değişikliklere
uğratarak onlara daha iyi özellikler kazandırmak
maksadıyla laboratuvarda yapılan denemelerdir.
Kompozisyonda yazı çeşidi veya tür olarak
deneme için (Bkz. Edebî Türler).