DİNAMİK

DİNAMİK; Alm. Dynamik (f), Fr. Dynamique (n),
İng. Dynamics. Hareketi ve hareket kânunlarını
kuvvetle ilgi kurarak inceleyen mekaniğin bir dalı.
Kinematik de mekaniğin bir dalıdır, fakat sâdeçe
hareketi inceler, kuvvetle münâsebet kurmaz.
Kuvvetleri; cisimlere tatbik edildiğinde şeklini
ve boyutunu veya hareket hâlini değiştiren kuvvetler,
sürtünme kuvvetleri, ağırlığı meydana getiren
yerçekimi kuvveti, mağnetik kuvvet, elektrikî
kuvvet diye sınıflara ayırmak mümkündür. Bir
cismin dinamik incelenmesi o cismi meydana getiren
noktaların incelenmesi ile mümkündür. Maddesel
nokta bütün kütlesi ağırlık merkezinde toplanmış
yoğun kütle demektir. Rijit cisimler bu kabul esas alınarak incelenirler. Güneşin etrâfında
elipsoit bir yörüngede dönen dünyâ, dünyânın etrâfında
dönen ay ve sun’î uydu, birer maddesel
noktadır.
Dinamiğin prensipleri:
1. Eylemsizlik prensibi: Bir cismin üzerine
hiçbir kuvvet etki etmiyorsa (veya etki eden kuvvetlerin
bileşkesi sıfırsa) bu cisim hâlini muhâfaza
eder. Yâni cisim duruyorsa, durmaya devâm
eder. Şâyet hareket hâlindeyse hızının doğrultusu,
yönü ve değeri hiç değişmez. Bir başka ifâdeyle,
bir kuvvet etkisi altında olmayan bir cismin ivmesi
sıfırdır.
2. Dinamiğin temel prensibi ve kütlenin târifi:
Bir cisme sâbit bir kuvvet etki ettirilecek
olursa, bu cisim sâbit bir ivme kazanır. Kuvvet
ivme arasındaki sâbit orana, hareket eden cismin
kütlesi denir. Kuvvet (F), kütle (m) ve ivme (a) ile
gösterilirse, m=F/a olur. Bu bağıntı F=m.a veya
a=F/m şeklinde de yazılabilir. F=m.a bağıntısı
kuvvet birimlerinden Newton (Nt) ve Dyn (Din)i
târif etmeye de yarar.
1 Newton; i kilogramlık bir kütleye lm/sn2lik
ivme verebilen kuvvettir (Nt = kg.m/sn2).
1 Dyn; 1 gramlık bir kütleye 1 cm/sn2lik ivme
verebilen kuvvettir (Dyn =.gr.cm/sn2).
1 Nt= 105Dyn’dir.
3. Etkinin tepkiye eşitliği prensibi: Her etkiye
karşı dâimâ eşit ve zıt yönde bir tepki vardır.
Yâni iki cisimden biri diğerine bir etki yapıyorsa,
ikinci cisim de birinciye, aynı büyüklükte ve zıt
yönde bir tepki yapar.
Burada mühim bir husûsu belirtmek îcâb etmektedir.
Zaman, mekân ve hareket gibi konular,
İslâm âlimleri tarafından asırlar önce tedkik edilmiş
ve onların eserleri vâsıtasıyle batı bilim dünyâsına
geçmiştir. Batıda bu eserlerin ışığında yetişen fen adamları, İslâm âlimlerinin kitaplarından
öğrendikleri pekçok İlmî keşifleri, sankj kendi
buluşlarıymış gibi göstermişler ve bu keşiflerin
gerçek sâhiplerini gizlemişlerdir. Batının bu tutumu,
İslâm düşmanlığından kaynaklanan koyu bir
Haçlı taassubunun netîcesidir.
Böylece, Islâmiyetin ilme verdiği önemi çok
iyi bildikleri için, geceli gündüzlü çalışıp ömürlerini
fedâ ederek pekçok keşifler yapmış olan İslâm
âlimlerinin ismi unutulurken, en küçük bir
buluş yapan Hıristiyanlar “büyük kâşif”, “ilmin
öncüsü” olarak meşhur edilmişlerdir.
Bugün, İngiliz fizikçisi Newton’a (1642-1727)
mâl edilen “Dinamiğin Prensipleri”, Newton’dan
asırlar önce İslâm âlimleri tarafından incelenmiştir.
Meselâ meşhur tefsir ve fen âlimi Fahrüddîni
Râzî (1149-1209) fizik ve tabiat ilimleri sahasında
asrının bir tânesiydi. Fiziğin temel konularından
olan hareket, hız, zaman, mekân ve enerji konularını
derinlemesine inceledi. Dinamiğin birinci ve
üçüncü prensiplerini gâyet açık ve esaslı bir şekilde
ortaya koydu. Yine İslâm âlimlerinden İbn-i Mülka
(1087-1165) Kitâb-ül Mu’teber isimli eserinde
dinamiğin üçüncü prensibini gâyet açık bir şekilde
îzâh etmiştir. Dinamiğin birinci prensibi İbni
Sînâ tarafından da keşfedilmiştir.
İslâm âlimlerinin asırlar önce yazdığı eserler
incelendikçe, onların akıllara hayranlık veren çalışmaları
ortaya çıkmakta ve Islâmiyetin ilme verdiği
değer daha iyi anlaşılmaktadır.