DİNAMİT

DİNAMİT; Alm. Dynamit (n), Fr. Dynamite (m),
İng. Dynamite. Nitrogliserinden yapılan patlayıcı
madde. İlk defâ 1866 yılında İsveçli bilgin Alfred
Nobel tarafından bulunmuştur. A.Nobel, yağımsı
ve kolay patlayan trinitrogliserin maddesini
kizelgura emdirerek elde ettiği maddeye dinamit
ismini verdi. Böylece darbeyle patlamayan ve
emniyetle taşınabilen bir patlayıcı keşfetmiş oldu.
Keşfettiği bu yeni patlayıcının kendi topraklarında
ve kendi vatandaşlarına karşı kullanıldığını
gördü. “Nobel Barış Ödülü” vakfını kurmada bunun
etkisi büyük oldu.
Dinamitin çıkış maddeleri yağların sabunlaşması
esnâsında elde edilen gliserindir. Gliserinin
sülfürik asit katalizörlüğünde nitrik asitle verdiği
reaksiyon sonucu trinitrogliserin bileşiği meydana
gelir:
(H 2S 0 4)
C 3H 5( 0 H ) 3+ H N 0 2 fi C 3H 5 ( 0 -N 0 2)3
Gliserin Nitrik Asit Trinitrogliserin+I^O
Trinitrogliserin, sarı, yağ kıvamında çok kolay
patlayan 45°C’de korunması güç bir maddedir.
Bunun, kizelgur adı verilen silisyumdioksit kimyasal
formülüne sâhip, sünger görünümlü bir madmaddeye
emdirilmesi sonucu, şiddetli patlayıcı, ancak
patlayabilmesi için belli bir ısı isteyen bir patlayıcı
(dinamit) elde edilir. Dinamit yapılan yerde basınç
düzenlenir ve çalışanlara özel giysiler giydirilir. Kizelgur
dinamiti artık nâdiren kullanılır ve sâdece
târihî bir önemi vardır.
Günümüzde dinamit nitrogliserinden yapılmaktadır.
Nitrogliserin gliserin trinitrat ve kendi gibi
patlayıcı bir bileşik olan etilen glikol dinitrat karışımından
hazırlanır. Etilen glikol dinitrat donmayı
önlemek için katılır. Dinamitin katı kısmı, kâğıt hamuru
veya diğer karbonlu yanıcı maddelerden ve
patlamada yanma oksijenini sağlayacak sodyum
nitrat veya amonyum nitrattan meydana gelmektedir.
Dinamit içindeki nitrogliserin muhtevâsı istenen
patlama gücüne veya hızına göre % 5’ten %
90’a kadar değişir.
Bâzan nitrogliserini emdirmek için nitro-selüloz
kullanılır. Bu (Jurumda ürün jele benzer ve bu
patlayıcılar jelâtin dinamitleri ismini alır. Su altında
bile kullanılabilirler. Dinamit hâlâ değerini muhâfaza
etmektedir. İnsanlığın felâketi için kullanılmış
olmakla berâber günümüzde teknolojik
önem taşımaktadır. Mâden ve kömür işletmelerinde,
yol ve su kanallarının inşaatlarında, tünellerin
kazılmasında, limanların genişletilmesinde,
büyük kayaların parçalanmasında kullanılır.