DİNAMO

DİNAMO; Âlm. Dynamo, Fr. Dynamo, İng.
Dynamo. Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirerek
elektrik akımı üreten âlet. Jeneratör de denir.
Kullanılacak elektrik akımını temin edecek
şekilde çeşitli büyüklükte dinamolar vardır. Alternatif
akım üreten dinamolar ve doğru akım dinamoları
diye iki grupta toplanırlar.
Bir dinamoda biri hareketli diğeri sâbit iki
ana parça bulunur. Birisi mağnetik alan meydana
getirir. Diğeri bu alan içindeki bir bobindir. Hareketli
parçaya “rotor”, sâbit parçaya “stator” denir.
Bir dinamonun belli başlı parçaları şunlardır:
1. Endüvi: Genellikle dönen kısımdır ve üzerinde
gerilim endüklenir. İsmi de gerilim endüklenen
yer olduğu için endüvidir. Bir endüvi şu kısımlardan
meydana gelir:
a) Göbek: Silisli dinamo saclarından yapılır.
Bu saclar 0,35-0,5 mm kalınlığındadır. Bu sacların
üzerinde oyuklar bulunur sargılar bu oyuklara
yerleştirilir.
b) Mil: Saclar bu mile sıkıca geçirilmiştir, iki
başından yataklara oturtulur.
c) Kolektör: Endüvi ile birlikte olmasına rağmen
ayrıca incelenir.
2. Endüktör: Duran kısımdır. Gerilim endükleten
kısımdır. Bu da ince silisli saclardan yapılmıştır.
Bu sacların çevresine makinanın cinsine
göre (seri- paralel) sargılar sarılır.3. Gövde: Endüktörün yerleştirildiği kısımdır.
Demir dökümden yapılır.
4. Kolektör ve fırçalar: Kolektör bakır dilimlerinin
yan yana gelmesiyle hazırlanır. İki di-
Um arası yalıtılmıştır, mile sıkıca geçirilir. Fırçalar
ise kömür ve benzeri maddelerden yapılır ve
bunlar yaylar aracılığı ile kolektörün üzerine bastıracak
şekilde yerleştirilirler, bunlar endüklenen
gerilimi dışarı almaya yararlar.
Dinamonun çalışma prensibi: Kapalı bir iletken
tel, bir mağnetik alan içinde döndürülürse,
telin sınırladığı yüzey içinden geçen mağnetik akı
değişir. Kapalı iletkende, bu değişikliği dengeleyecek
şekilde mağnetik alan meydana getirecek
olan bir elektron hareketi başlar. Buna “indüklenme”
denir.
Böylece elektrik akımı meydana gelir. Bu akıma
“indüksiyon akımı” denir. İletkenlerin mağnetik
alandaki bu özellikleri dinamoların çalışma
prensibini meydana getirir.
Mağnetik alan içindeki kapalı çerçeve, dönme
hareketi esnâsmda yönü periyodik olarak değişen
bir elektrik akımı verir. Bu akım çerçeve ucundan,
değme bilezikleri ile alınır. Akım yön değiştirdiği
için “alternatif akım” denir. Bu tip dinamolara
“alternatör” adı verilir.
Tel çerçevenin uçları değme bilezikleri yerine
iki kolektör lameline bağlanırsa, akımın sıfır olduğu
yerde lameller karşı taraftaki fırçalara değer.
Böylece çerçeveden çekilen indüksiyon akımının
şiddeti sıfırla maksimum bir değer arasında
değişmekle berâber yönü aynıdır. Çerçeve sayısı
arttığında akımlar birbirine eklendiğinden dalgalanma
azalarak aynı yönde dalgalanmayan bir
akım elde edilir.
Dinamolarda tek bir çerçeve kullanılmayıp
bir çekirdek etrâfına sarılmış bobinler bulunur.
Mağnetik alanı meydana getiren mıknatıs veya
elektromıknatıs stator olarak kullanılır. Sargı bobini
rotordur. Kullanılacak elektrik akımı rotordan
kolektör ve fırçalarla çekilir.
Mağnetik alan olarak elektromıknatıslardan
faydalanılır. Elektromıknatısları besleyen akım
dinamonun ürettiği kendi akımıdır. Mağnetik alan
ve üretilen akım birbirini besleyerek doyuma ulaşırlar.
Alternatif akım dinamolarında akım alman
bobinler (armatürler) ekseriya stator olarak kullanılır.
Rotor, stator içinde dönen bir mıknatıs tekerleğidir.
Bu mıknatıs tekerliği doğru akım veren
bir yardımcı dinamo ile mıknatıslıdır. Bu durumda
alternatörün ürettiği akım statorun sâbit uçlarından
alınır.
Statordaki ayrı sargı sistemleri sayısı, ayrı ayrı
iki, üç gibi çoğaltılırsa bu durumda elde edilen
akımlara iki fazlı, üç fazlı alternatif akım denir. Şehirde kullanılan tek fazlı alternatif akım üç fazlı alternatif
akımın bir fazıdır.