Ocak Ayaklanması

Ocak Ayaklanması, Polonya’daki Rus
yönetimine karşı düzenlenen ayaklanma
(1863-64). Başarısızlıkla sonuçlanmış ve
Rusların Polonya üzerindeki denetiminin
daha da güçlenmesine yol açmıştır.
II. Aleksandr’ın 1855’te Rus çarı ve Polonya
kralı olmasının ardından, Ruslar Polonya’da
Kasım Ayaklanmasından (1830-31)
beri uyguladıkları baskıları belli ölçüde
yumuşatmışlardı. Ama Rus yönetimine son
vermek için mücadele eden gizli örgütler,
öğrencilerin ve kentlerdeki gençlik gruplarının
/desteğiyle etkinliklerini sürdürüyorlardı.
Bu grupların 1860’ların başında kitle
gösterileri düzenlemeye başlamaları üzerine,
Polonya hükümetinin fiili başkanı olan
ılımlı reformcu Kont Aleksander Wielopolski,
bütün radikal PolonyalI gençlerin
Rus ordusunda askere alınmasını kararlaştırdı.
Ama askere çağrılan gençler Varşova’
dan kaçarak (14-15 Ocak 1863) kentin
yakınlarındaki bir ormanda gizlendiler ve
22 Ocak’ta yayınladıkları bildiriyle ulusal
ayaklanma çağrısında bulundular. Birkaç
çatışma dışında Rus birlikleri karşısında
başarı sağlayamamalarına ve silah açısından
yetersiz küçük bir grup olmalarına karşın,
zanaatçıların, işçilerin, küçük toprak sahiplerinin
ve memurların desteğini kazanarak
köylüleri büyük toprak sahiplerine karşı
ayaklandırmaya başladılar.
Aynı tarihlerde Varşova’da bir yeraltı
hükümeti kuran ayaklanmacılar, 300 bin
kişilik düzenli Rus ordusuna karşı gerilla
savaşma giriştiler. Ayaklanma çok geçmeden
Polonya sınırlarının dışına taşarak Litvanya’ya,
Beyaz Rusya’nın bazı kesimlerine
ve Prusya ve Avusturya’nın elindeki Polonya
topraklarına yayıldı. Ayaklanmacılar
bazı yabancı ülkelerin Çar Aleksandr’a
protesto notaları yollamalarını sağladılarsa
da, gereksindikleri askeri yardımı alamadılar.
Öte yandan temmuzda devrimci hükümette
üstünlüğü ele geçiren ılımlılar, söz
verilen toprak reformunu erteleyerek köylülerin
ayaklanmaya sağladıkları desteğin
zayıflamasına neden oldular.Devrimci önder Romuald Traugutt ekim
ortalarında hareketin önderliğini ele geçirdiğinde
ayaklanma gücünü ve etkisini yitirmeye
başlamış, Litvanya’daki ayaklanma
ise “Vilnius celladı” olarak bilinen Mihail
Nikolayeviç Muravyov tarafından acımasızca
bastırılmıştı. Yeni Polonya genel valisi
Teodor Berg göreve başlar başlamaz Varşova’da
koyu bir baskı rejimi kurdu. Öte
yandan Rusların köylülerin desteğini kazanmak
amacıyla 1863 yazından başlayarak
yürürlüğe koydukları reformlar ayaklanmanın
kırsal kesimlerde iyiden iyiye güç yitirmesine
yol açtı. Ocak Ayaklanması, Nisan
1864’te tutuklanan Traugutt ve öteki devrimci
önderlerin ağustosta idam edilmeleriyle
tamamen bastırıldı.