Ardeşir

Ardeşir I (ü. 3. yy ortaları), Sasani
İmparatorluğu’nun kurucusu (hd İS 224-
241). Sasan’ın oğlu ya da sonraki kuşaklardan
torunu olan Babek’in oğlu, Persis
küçük kralı Gochihr’in de vasalıydı. Babek
tarafından Darabgerd kentinin (bugün
İran’da Darab’ın yakınlannda) askeri yöneticiliğine
(<argabat) getirildikten sonra birkaç
komşu kenti de denetimi altına aldı. Bu
arada Babek, Gochihr’i öldürerek kral unvanını
almıştı. Babek’in, tahtı en büyük
oğlu Şapur’a devretme isteği, Part kralı V.
Artabanos tarafından kabul edilmedi; ama
gene de Babek’in yerine Şapur geçti. Şapur
ile Ardeşir arasında bu yüzden başlayan
mücadele, Şapur’un öldürülmesi ve Ardeşir’in
208’de Persis kralı olarak taç giymesiyle
sonuçlandı. Ardeşir, Darabgerd’deki
bir ayaklanmayı bastırdıktan sonra komşu
Kerman eyaletini ve ardından da Basra
Körfezinin kıyısındaki topraklan ülkesine
kattı. Gur (bugün Firuzâbad) kentini başkent
yaparak, kentin adını Ardeşir-Kvanah
olarak değiştirdi.
Ardeşir, daha sonra İran’ın batısına doğru
ilerleyerek Isfahan, Kirman, Elymais ve
Mesene’yi aldı. Persis’e dönerken, İS 224’te
Hurmuzdagan’da (yeri bilinmiyor) Part or-
duşuyla karşılaştı ve Artabanos’u öldürerek
kesin bir zafer kazandı. Çok geçmeden de
Mezopotamya’daki Part başkenti Ktesiphon’a
(Medain) girdi ve “İran Krallarının
Ardeşir I, sikke, 3. yy; British Museum
British Museum; J.R. Freeman & Co. Ltd.
Kralı” tacını giydi. Oğlu ve ardılı I. Şapur
ile birlikte Sasani İmparatorluğu’nu kurdu.
Ardeşir’in özel yaşamı ile ilgili hiç bilgi
yoktur. Ama yaptıklanndan, acımasız bir
insan, büyük bir asker ve yetenekli bir kral
olduğu anlaşılmaktadır. Birçok kent kurmuş
ya da yeniden inşa ettirmiştir. Birçok
kanal ve köprüyü de Ardeşir’in yaptırdığı
kabul edilir. Çok sayıda taş oyma, onun
hükümdarlığının anısını yaşatır.
Zerdüştlüğü devlet dini yapan Ardeşir’in,
başrahip Tosar’la birlikte, kutsal metinleri
bir araya getirerek tek bir öğreti geliştirdiği
söylenir. Ardeşir Ahdi ve Tos ar Yazıları
adlı iki metni, Ardeşir ve Tosar’ın kaleme
aldığına inanılır. İnananlar topluluğunun koruyucusu
olarak Ardeşir, Zerdüşt geleneğinde
bir bilge kabul edilir. 5. yüzyılda Pehlevi
dilinde yazılan Kamamag-i Ardeşir adlı kitapta
da hanedamn kurucusu olarak anılır.