Ardeşen

Ardeşen, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, Rize
iline bağlı ilçe ve ilçe merkezi kent. Yüzölçümü
615 km2 olan ilçe güneyde Çamlıhemşin,
batıda Pazar, doğuda Fındıklı ilçeleri, kuzeyde
ise Karadeniz’le çevrelenmiştir.
İlçenin doğal yapısı, bu kesimde yer alan
başka birçok yerleşme gibi, dar bir kıyı
şeridi ile bu şeridin hemen arkasından
Ardeşen’den bir görünüm
Anadolu Yayıncılık Arşivi
başlayan ve kıyıya paralel uzanan sıradağlarla
belirlenir. Doğu Karadeniz kıyı dağlannın
uzantılan olan ve doğuya gidildikçe
yükseklikleri artan bu dağlar, birçok küçük
ve kısa akışlı akarsu ile parçalanmıştır.
Sayıca çok olmalanna karşın, çok hızlı ve
düzensiz aktıkları için bu akarsulardan ekonomik
bir yarar sağlanamamaktadır.
İlçedeki ana ekonomik etkinlik tarımdır.
Doğal yapı bitkisel üretime elverişli alanlan
büyük ölçüde sınırladığından, halk geçimini
sağlayabilmek için, bitkisel üretim dışındaki
tanmsal etkinliklere de yönelmiştir. Topografya
nedeniyle işletmeler çok küçüktür. Bu
işletmelerin miras yoluyla daha da küçülmesi
ilçeden dışanya olan göçün ana nedenidir.
Bitkisel üretim dar kıyı şeridinde
yoğunlaşmıştır. Bu şeridin, yüksekliği 600
m’ye kadar olan her kesimini çay ve
bunların arasına serpilmiş fındık bahçeleri
kaplar. İlçede 1951’de başlayan çay üretimi
artarak devam etmiş ve daha önce ana ürün
olan mısırın yerini almıştır. Kentte 1967’de
açılan bir de çay fabrikası vardır. Yüksekliğin
çay tanmına olanak vermediği kesimlerde,
hayvancılık ve ormancılık ön plana
geçer. Hayvancılık geçimlik düzeydedir.
Kıyı kesiminde balıkçılık da yapılır. İlçede
elde edilen orman ürünleri, kentteki Ardeşen
Kâğıt Fabrikası’nda değerlendirilir.
Yerleşmeler kıyı şeridinde ve vadi tabanlannda
toplanmıştır. Yüksek iç kesimlerde ise
dağınık yerleşmeler egemendir.
Ardeşen, Miletoslu denizcilerin ilk kurduğu
kolonilerden biriydi. Sık sık doğudan
gelen akınlara ve kısa süreli işgallere uğradı.
Roma ve Bizans egemenliklerinde yaşadıktan
sonra, Trabzon Rum (Pontus) Devleti’ne
bağlandı. Bu devletin 1461’de II.
Mehmed (Fatih) tarafından yıkılmasından
sonra özerk bir dönem geçiren Ardeşen,
1509’da I. Selim (Yavuz) tarafından kesin
olarak Osmanlı topraklarına katıldı. Şemseddin
Sami Kamusü’l-Âlam’Ğa. Ardeşen’
den “Trabzon vilayeti Lazistan sancağının
Atina (Pazar) kazasına bağlı bir kasaba”
olarak söz eder. I. Dünya Savaşı sırasında,
1916’da Rus işgaline uğrayan Ardeşen, bu
işgalden ancak iki yıl sonra kurtuldu. Cumhuriyet
döneminde ise, önceleri Pazar ilçesine
bağlı bir bucakken, 1 Mart 1953’te ilçe
durumuna getirildi. Gene, önceleri Ardeşen’e
bağlı bir bucak olan Çamlıhemşin de,
1 Nisan 1960’ta ilçe yapılarak Ardeşen’den
ayrıldı.
Kıyıda, devlet yolu üzerinde kurulmuş
olan Ardeşen kentinde, çay üretimi dışında,
dokumacılık da yapılmaktadır. Ulaşım güçlüğü
ve tanm topraklannın çok kısıtlı olması
nedeniyle sürekli dışarıya göç veren
kentte, konutlar ve hizmet yapıları kıyı
şeridinde yer alır. Çay üretiminin başlaması
ve çay fabrikasının açılması, göçü yavaşlatmışsa
da Ardeşen nüfus kaybetmeye devam
etmektedir. Rize kentine uzaklığı 47 km
olan Ardeşen kentinde belediye 1953’te
kurulmuştur. Nüfus (1985) ilçe, 36.308;
kent, 13.403.