Eden, (Robert) Anthony

ı. avon kontu,
sir a n th o n y eden (1961’e değin) olarak da
bilinir (d. 12 Haziran 1897, Windlestone,
Durham – ö. 14 Ocak 1977, Alvedision,
Wiltshire, İngiltere), dışişleri bakanlığı
(1935-38, 1940-45 ve 1951-55) ve başbakanlık
(1955-57) görevlerinde bulunan İngiliz
devlet adamı.
I. Dünya Savaşı’na katıldıktan sonra Oxford’daki
Christ Church College’da Doğu
dilleri (Arapça ve Farsça) öğrenimi gördü.
1 Eden, Nils
1923’te Muhafazakâr Parti’den Avam Kamarası’na
girdi. 1931’de dışişleri bakanı
yardımcısı, 1934’te başmühürdar (lord privy
seat), 1935’te de Milletler Cemiyeti’yle ilişkilerden
sorumlu bakan oldu. Aralık
1935’te dışişleri bakanlığına getirildi. Ama
Başbakan Neville Chamberlain’ın Almanya
ve İtalya’daki faşist yönetimlere karşı izlediği
yatıştırma politikasını protesto etmek
için Şubat 1938’de istifa etti.
Eylül 1939’da II. Dünya Savaşı’nın başlamasından
hemen sonra, sömürgeler bakanı
olarak Chamberlain hükümetinde yeniden
görev aldı. 10 Mayıs 1940’ta Churchill
başbakan olunca, Eden’ı savaş bakanlığına
atadı. 23 Aralık 1940’ta yeniden dışişleri
bakanlığına getirilen Eden, Muhafazakârlann
Temmuz 1945 seçimlerinde yenilgiye
uğramasına değin bu görevde kaldı. 1951
seçimlerini Muhafazakârlar kazanınca,
Churchill tarafından bir kez daha dışişleri
bakanlığına ve başbakan yardımcılığına getirildi
(27 Ekim 1951). 1954’te İngiltere-İran
anlaşmazlığının ve İtalya ile Yugoslavya
arasında Trieste konusunda ortaya çıkan
çekişmenin çözümlenmesine yardımcı oldu;
aynca I. Çinhindi Savaşı’nın (1946-54) sona
erdirilmesinde ve Güneydoğu Asya Antlaşması
Teşkilatı’nın (SEATO) kurulmasında
önemli rol oynadı.
6 Nisan 1955’te Churchill’in yerine başbakan
oldu. Görevi sırasında, Sovyet önderleri
Nikita S. Kruşçev ile Nikolay A. Bulganin’i
İngiltere’ye davet ederek uluslararası
gerginliği yumuşatmaya çalıştı. Mısır devlet
başkanı Nasır’ın 26 Temmuz 1956’da, başlıca
hissedarı İngiliz hükümeti olan Süveyş
Eden, Yousuf Karsh’ın fotoğrafı
Karsh – Woodfin Camp and Associates
Kanalını ulusallaştırması, Eden’ın siyasal
yaşamındaki düşüşün başlangıcı oldu. Ingiltere,
ulusallaştırma kararına misilleme olarak
5 Kasım’da, İsrail’in Mısır’a saldırmasından
bir hafta sonra, Fransa ile birlikte
Mısır’a karşı ortak bir askeri müdahaleye
girişti.
Ingiliz kamuoyu, Eden’ın güç gösterisini,
İşçi Partisi’nin ve Liberallerin beklediğinden
de fazla destekledi. Ama yandaşlan,
Eden’ın stratejik önem taşıyan Port Said,
İsmailiye ve Süveyş’i işgal etmemesi üzerine
düş kınklığma uğradılar. ABD baskısının
da etkisiyle, kanaldaki İngiliz ve Fransız
birliklerinin yerini, 22 Ağustos’ta BM banş
gücü askerleri aldı; bir süre sonra da
kanalın denetimi Mısır’a bırakıldı. Eden, 9
Ocak 1957’de sağlığının bozulmasını gerekçe
göstererek başbakanlıktan istifa etti.
1961’de Avon kontu yapıldı. Anıları, Full
Circle (1960; Tam Daire), Facing the Dictators
(1962; Diktatörlerle Karşı Karşıya) ve
The Reckoning (1965; Hesaplaşma) başlığını
taşıyan üç ciltte toplanmıştır.