Mustafa Behcet Efendi

Osmanlı
Devletinde modem tıbbın kurucularından. 1774’te
İstanbul’da Eyüpsultan’da doğdu. Hâcegândan
Mehmed Emîn Şükûhî Efendinin oğlu olup, Üçüncü
Mustafa Han devri hekimbaşılarından Büyük
Hayrullah Efendinin kızı tarafından torunudur.
Yine hekimbaşı Abdülhak Mollanın ağabeyi, şâir
Abdülhak Hâmid’in amcasıdır.Süleymâniye Tıp Medresesini bitiren ve hekim
olan Mustafa Behçet Efendi, birkaç yabancı dil
öğrenerek bu dillerdeki tıp kitaplarından tercümeler
yaptı. 1800’lerde bir fizyoloji kitabı ile Bouffon’un
Histoire Naturelle adlı eserini Türkçe’ye
tercüme etti. Bu faaliyetleri o devir OsmanlIlarında
hâkim olan tıp ve biyoloji anlayışı dışına çıkma
temâyülü gösteren ilk çalışmalar oldu. 1803’te
Mes’ûd Efendinin yerine hekimbaşı tâyin edildi.
Hacca giden Müslümanlar için sağlık rehberi niteliğindeki
Tertîb-i Eczâ adlı esere bir bölüm ekleyerek,
1817 yılında Türkçe basılan ilk tıp kitabını
ortaya koydu. Mustafa Behçet Efendi, 22 Aralık
1826’da Sultan Birinci Mahmûd Hana, yeni kurulan
ordunun hekim ve cerrah ihtiyâçlarının karşılanması
için, bir tıp okulu açılmasını teklif etti. Teklifinin uygun
bulunması üzerine, 14 Mart 1827’de Şehzâdebaşı’nda
yeniçerilerden boşalan Tulumbacıbaşı konağında
Tıphâne-i Âmire ve Cerrahhâne-i Âmire adlı
iki bölümü bulunan bir tıp okulu açıldı. Okulun
Tıphâne bölümünde İtalyanca, Cerrahhâne bölümünde
Türkçe öğretim yapılıyordu. Mustafa Behçet
Efendi, bu okulun nâzırlığma tâyin edildi. O sıralarda
mikrobu henüz keşfedilmemiş olan kolera
hakkındaki epidemiyolojik müşâhadelerini 1831
yılında yayınladı. Bilhassa epidemilerin çıkış noktası
hakkındaki gözlemleri dikkati çektiğinden, bu
risâlesi Almanca’ya tercüme edildi.
Jenner’in Aşı Risâlesi’ni, Yukan’m Ameliyâtı
Tıbbiye’sini, Bume’nin Hikmet-i Tabiiyye’sini
Türkçe’ye tercüme eden Mustafa Behçet Efendi,
Risâle-i Rûhiye’yi yazmış ve Bouffon’un Mârifeti
Arz ve Tercüme-i Hayvânât adlı eserlerini dilimize
kazandırmıştır. Yine Risâle-i İllet-i Efrenc
de tıpla ilgili tercüme eserlerindendir. Avrupa
dillerinin yanında Arapçayı da çok iyi bilen
Mustafa Behçet Efendi, Mısır ulemâsından Şeyh
Abdurrahmân Cebertî’nin Mazhar-üt-Takdîs bi-
Hurûc-i Tâifet-iI-Fransis adlı, Fransızların Mısır’ı
işgâlini anlatan eserini de Türkçe’ye tercüme etti.
Üçüncü Selim ve İkinci Mahmûd Han zamânında
iki defâ hekimbaşılık yapan Mustafa Behçet
Efendi, 1832 yılında vefât ederek Üsküdar’daki
Nasûhî dergâhına defnedilmişti