Mustafa Han-IV
yirmi dokuzuncu Osmanlı
Sultanı. İslâm halîfelerinin doksan dördüncüsüdür.
Babası Birinci Abdülhamîd Han, annesi
Âişe Sîneperver Vâlide Sultandır. İstanbul’da 8
Eylül 1779’da doğdu. Şehzâdeliğiııde yüksek din
ve fen bilgileri öğretilerek yetiştirildi. Amcası
Sultan Selim Hanın ıslahat fikirlerine karşı çıkan
bâzı devlet adamları yeniçerileri tahrik ettiler. Neticede
Kabakçı Mustafa’nın sevk ve idâresinde
ayaklanan yamaklar Selim Hanı tahttan indirerek
Şehzâde Mustafa’yı sultan îlân ettiler (29 Mayıs
1807).
Devlet idâresini ele geçiren âsiler, Nizâm-ı
cedîd kuvvetlerini dağıttılar. İsyânın teşvikçisi
Köse Mûsâ Paşa, Sultan Selim taraftarlarını birer
birer ortadan kaldırdı. İstanbul’daki isyan, Rus
cephesindeki ordunun disiplinini de bozdu. Orduda
bulunan Selim Han taraftarları Rusçuk âyânı
Alemdâr Mustafa Paşanın yanma sığındılar. Bu
hâdiseler üzerine Mustafa Han, Sadrâzam Hilmi
Paşayı azlederek yerine Çelebi Mustafa Paşayı
sadârete getirdi. Osmanlı ordusundaki bu karışıklıktan
faydalanan Ruslar, Eflak ve Boğdan’da bâzı
kaleleri ele geçirdiler. Ancak bu sırada Fransa
İmparatoru Napoleon karşısında zor durumda kalmaları
barış istemelerine sebep oldu. Rusya’nın
Eflak, Boğdan ve diğer zaptettiği yerleri tahliye
ederek çekilmesi şartıyla 20 Ağustos 1807’de mütâreke
imzâlandı.
Dördüncü Mustafa Han, Rusya ile yapılan
mütârekeden sonra İstanbul’da âsâyişi sağlayabilmek
için harekete geçti. Bu sırada âsiler işi çığırından
çıkararak halkın mallarını yağmalamaya,
yeniçeriler de her işe karışmaya başlamışlardı.Mustafa Han, öncelikle âsilerin bir kısmını çeşitli
bahâne ve vazifelerle saraydan uzaklaştırdı. Ancak,
zorbaları tamâmen sindirebilmek için büyük
bir güce ihtiyâcı vardı. Bunun için Alemdâr Mustafa
Paşanın İstanbul’a gelmesini istedi. Kendisine
sâdık 16 bin kişilik kuvvetle harekete geçen
Alemdâr, öncelikle Boğaz nâzırlığı yapmakta olan
Kabakçı Mustafa’yı öldürttü. Kabakçı’nın öldürülmesi
saray erkânı ve yeniçeriler arasında büyük
telâşa sebep oldu. Daha sonra İstanbul’a giren
Alemdâr, zorbaları ortadan kaldırmaya ve fesatçıları
sürmeye başladı. Bu sırada Alemdâr’ın taraftarları
Sultan Selim Hanı tekrar tahta çıkarmaları
için tahrike başladılar. Onun bu niyetini sezen
Sadrâzam Çelebi Mustafa Paşa kendisinden İstanbul’u
terk etmesini istedi. Alemdâr Mustafa
Paşa da bunun üzerine 28 Temmuz günü on beş
bin kişiden fazla askeriyle Bâb-ı âliyi bastı. Sadrâzamdan
mührünü aldı. Ancak Üçüncü Selim’in
yeniden tahta çıkması hâlinde kendilerini öldürteceğinden
korkan âsiler ve bâzı devlet adamları
pâdişâhtan Üçüncü Selim ve Şehzâde Mahmûd’un
öldürülmeleri için ferman çıkarttırdılar. Nitekim
zorla saraya giren Alemdâr, Selim Hanın hançer
darbeleriyle şehit edilmiş cesediyle karşılaştı.
Hizmetkârlarının yardımı ile hayâtını kurtaran
Şehzâde Mahmûd’u pâdişâh ilân etti (28 Temmuz
1808). Mustafa Han ise Topkapı Sarayına yerleştirildi.
Dördüncü Mustafa Han, 14/15 Kasım gecesi
meydana gelen Alemdâr Mustafa Paşa Vak’ası sırasında
yeniçerilerin saraya saldırmaları ve kendisini
tekrar başa geçirmeye teşebbüs etmeleri
üzerine İkinci Mahmûd Han taraftarlarınca öldürüldü
(1808).
Mustafa Han, zekî ve tedbirli olmasına rağmen
Üçüncü Selim Hanın tahttan indirilmesi neticesinde
tahta çıkarılmış olmasından dolayı isyancıların
elinde kaldı. Yeniçerilerin tamâmının zorba
bir güruh hâline gelmeleri sebebiyle eşkiyâyı bertaraf edecek bir kuvveti yanında bulamadı. Bu sebeple
onların isteklerine boyun eğmek zorunda
kaldı .„Daha sonra âsileri sindirmek üzere çağırdığı
Alemdâr Mustafa Paşanın Selim Hanı tekrar
tahta geçirme teşebbüsü Mustafa Hanın aleyhte hareketine
yol açtı. İkinci Mahmûd Hanın saltanatı
döneminden ve ıslâhâtlarından memnun olmayan
bâzı devlet adamları, yeniçerileri tahrik etmek sûretiyle
kendilerine yakın gördükleri Dördüncü
Mustafa’yı tekrar tahta geçirmek üzere harekete
geçtiler. Bu durum neticede Mustafa Hanın öldürülmesine
yol açtı. Mustafa Hanın cenâzesi merasimle
kaldırılarak, Bahçe Kapısında babası Birinci
Abdülhamîd’in türbesine defnedildi. Saltanat
müddeti bir sene iki ay olup, vefât ettiğinde otuz
yaşında idi