ŞAH ZAMAN

ŞAH ZAMAN, Afganistan Şahlığı’nın Dürrânî
Hanedanı hükümdarlarından. Babası Timur Şah (1773-
1793) olup, onun zamanında devlet hizmetinde ve saltanat
naibliği vazifelerinde bulundu. Babasının vefatıyla
1793’de Afgan Şahı oldu. İngilizler’i Hindistan’dan
çıkarmak gayesindeydi. Hindistan’a ilk seferini 1795’
de, Rohilla Afganlarından Gulam Muhammed ile Eved
Navab-veziri Âsafüd-Devle’nin davetleriyle yaptı.
Haşan Abdal ve Ruhtası alıp, Ceylem ve Cenab suları
arasındaki bölgeyi fethetmek üzere ordu gönderdi. Pencaptayken,
İngilizler’in teşviki ile İran’,r> Afganistan’a
taarruzu üzerine döndü. İranlılar Meşhed’ı zabtetti.
İran’daki Kaçar Hanedanı ile andlaşma yaptı. Meşhed
İran’da kaldı. Âsî ağabeyi Mahmud’u afv edip, Herat
valiliğine getirdi. 1797’de Pencab’a gelip, Lahor’u aldı.
Gürgâniyye Devleti’ne âsî, Maratalar ve Catlar’ı yendi.
Dehliye harekâtını plânlarken kardeşi Mahmud isyan
edince, Afganistan’a döndü. Mahmud’u yenip, kaçırttı.
Mahmud’un İran’a ilticasını önlemek için oğlu Kayser’i Herat valiliğine tayin etti, tran’a Şîr Muhammed Hân
idaresinde bir ordu gönderip, Meşhed’i tekrar Afgan
şahlığına kazandırdı. İngilizler’in Hindistan’daki baskı
ve istilâsı artınca, bölge hükümdarlarının daveti üzerine,
1798’de üçüncü Hind Seferine çıktı. Lahor’a girdi.
Gürgâniyye Hükümdarı ikinci Şah-ı Âlem’i İngilizler’in
baskısından kurtarmak istiyordu. Şah Zaman’m
Hindistan’a girişi İngilizler’i telâşlandırdı. İngilizler
Hindistan’daki baskı ve istilâlarının durdurulup, hakimiyetlerine
son verileceği telâşıyla harekete geçtiler.
İran’daki İngiliz memurları vasıtasıyla Kaçar Hanedanından
Feth Ali Hân’ı ve Mahmud’u, Şah Zaman aleyhine
kışkırttılar. Mahmud, İngilizlerin teşvikiyle
İran’dan askeri yardım ve ordu alıp, Herat’a hareket
etti. Şah Zaman, Mahmud’un isyanı üzerine Hind
Seferi’ni tamamlamadan üçüncü defa ülkesine döndü.
Şah Zaman ve Herat valisi Veliahd Kayser, âsî Mahmud
ve İran ordusunu yenip dağıttı. Şah Zaman,
Afganistan’dayken Pencab’da Sihler isyan edip, Lahor’
u zabtettiler. Sihler, Lahor’daki Afgan valisini öldürdü­
ler. Şah Zaman, 1800’de dördüncü defa Hind seferine
çıktı. Pencab’a girdi. Lahor valiliğini Rancit Sing’e
verdi. Şah Zaman, Hindistan’dayken Mahmud, Sistan
hakimi Behram Hân’ın yardımıyla Afganistan’a girdi.
Mahmud, AfganlIların desteğini sağlayıp, Kandahar’a
hâkim oldu. Şah Zaman, Kabil’e dönüp, oğlu Nasr
kumandasında Kandahar’a ordu gönderdi. Askerlerden
Mahmud safına geçmeler başlayınca Kabil’e
dönüldü. Şah Zaman, Kabil’den Peşaver’e yola çıktıysa
da, yakalandı. Mahmud, Şah Zaman’ın gözlerine mil
çektirdi. Bunun üzerine 1801’de Mahmud hükümdar
oldu.
Şah zaman, 1793 ile 1801 yıllan arasında Afganistan
hükümdan olmasına rağmen doğum ve vefat tarihi
bilinmemektedir. Hindistan’daki İngiliz baskı ve istilâ­
sına son vermek için çok uğraştı. Bu gayeyle Hindistan’
a dört sefer yaptı. İngilizleri muharebe meydanında
hiçbir zaman bulamadı, yalnız onlann siyasî entrikalannı
buldu. Bunun neticesinde çıkan isyanlarla tahtından
oldu.