Daye

Wade-Giles yazımında t a -y e h , Çin’
in Hubei yönetim bölgesinde (sheng)
kent. Yöre düzeyinde bir belediye (shi) olan
Huangshi’de bir il (xian) merkezidir. Yangtze
Irmağının güney kıyısında, Hankou’nun
(Hubei yönetim bölgesindeki Wuhan) 80
km güneybatısında yer alır. Daye’nin engebesiz
topraklarında çok sayıda göl ve bataklık
bulunur; kuzeyde ise demir cevheri
yatakları olan tepeler vardır. Eski çağlardan
beri bilinen demir yataklarını değerlendirmek
amacıyla daha 8. yüzyılda Tang hanedanı
döneminde (618-907) devlete ait bir
ergitme tesisi kurulmuştur. 955’te Nantang
eyaletine bağlı olarak kurulan ilin adı “büyük
ergitme tesisi” anlamına gelir. İl topraklarında
10. ve 11. yüzyıllarda bakır da
çıkarılmıştır.
İl 1890’da Hankou’da bir ray fabrikasının
planlanmasından sonra önem kazandı. Fabrika,
Pekin ve Hankou arasında kurulacak
demiryolu için çelik ray üretecekti. Demir
cevherinin demiryoluyla Daye’den Huangshi’ye,
buradan da Yangtze Irmağı yoluyla
Hankou’ya taşınması öngörülmüştü. Ama
tesislerin yakıt ikmali, iç donanımları ve
yönetim biçimleri yetersizdi. Hükümet
1895’te işletmeyi özel sektöre devretti. Jiangxi
yönetim bölgesine bağlı Pingxiang’da
bitümlü kömür yataklarının bulunmasının
ardından 1903-05 arasında kömürü Yangtze’ye
taşımak için bir demiryolu yapıldı.
Böylece Hankou’daki Hanyang Demir Tesisleri,
Daye’deki demir cevheri yatakları ve
Pingxiang kömür yatakları, Han-Yeping
Demir ve Kömür Şirketi adlı tek bir kuruluşun
çatısı altında birleştirildi. Kömür kıtlığı
çekilen yıllarda ise demir cevheri Japonya’
ya ihraç ediliyordu.
Zamanla finansman sıkıntısına düşen kuruluşdemir ya da pik demir karşılığında
Japonlardan sağlanabilen krediyle ayakta
durabildi. 1913’ten sonra bütünüyle Japonların
eline geçti. Yeni bir Japon kredisiyle
Daye’de kurulan ergitme tesisleri 1923-25
arasında işletmeye açıldı. I. Dünya Savaşı’ndan
sonra uluslararası demir piyasasının
sarsılması, ana kuruluş olan demir tesislerinin
çökmesine yol açtı; 1922’de Han-yang
tesisleri kapatıldı. Kömür talebinin ortadan
kalkması sonucunda Pingxiang kömür ocaklarında
da 1925’te üretim durdu. 1915’e
değin Çin’in tek demir cevheri üreticisi olan
Daye, giderek Mançurya’da Japonların denetiminde
olan madenlerin ve çelik işletmelerinin
rekabetiyle karşı karşıya kaldı. Japonya’ya
demir cevheri gönderilmekle birlikte
miktarı oldukça azalmıştı. 1937’de Çin-
Japon Savaşı çıkınca, Çinli milliyetçi güçler
için bir sanayi üssü sağlamak üzere Hanyang’daki
donanımının bir bölümü Sichuan
yönetim bölgesine taşındı. 1939-45 arasında
Japonlar, eskisinden daha küçük ölçekte
olmakla birlikte, Daye tesislerini dökme
demir ve çelik üretecek biçimde işletmeyeaçtılar.1949’dan sonra sosyalist yönetim altında
Daye’de bir çelik tesisi kuruldu. Bu tesis
Hankou’da kurulan ve 1957’de büyük ölçekli
üretime geçen demir-çelik kompleksine
bağlıydı. Çelik üretiminde, yerel pik demirin
yanı sıra Shanxi yönetim bölgesindeki
Yangquan’dan getirtilen düşük fosforlu demir
de büyük miktarlarda kullanılıyordu.
Ayrıca gene çok miktarda demir cevheri,
Hankou’daki demir-çelik tesislerine gönderiliyordu.
Bugün Daye’de, Onan’daki kömür
madenlerinden çıkarılan antrasitle işleyen
bir termik santral da vardır. Bu santral,
Huangshi ile Hankou’ya enerji sağlayan
başlıca tesistir. Kentte ayrıca kimyasal gübre
üreten bir tesis ile çevre ovalarda bol
miktarda üretilen pamuğu işleyen dokuma
fabrikaları bulunur. Bölgede bakır da çıkarılır