ŞARBON

ŞARBON, Alm. Milzbrand, Anthra (m), Fr. Charbon
(m), İng. Splenic lever. Anthrax. Bacillus anthracis
adlı mikrop tarafından meydana getirilen bulaşıcı
olan, ot ile beslenen hayvanlarda özellikle sığır, koyun
ve beygirlerde ani olarak ortaya çıkan ve insanlara da
geçebilen bir hastalık. İnsanlar hastalığı hayvanlar
veya bunların ürünlerinden alır. Mikroorganizma
insanlara deriden girerse kara çıban denilen karakteristik
bölgesel bir çıban ile ödem; kan dolaşımına
karışması ile de sepsis (kan zehirlenmesi) ve iç organ
lezyonlan meydana gelir. Mikroplu etlerin yenmesi
ağır bağırsak hastalıktan yapar. Hayvanlarda ise
vücut ısısı yükselir, dalak şişer, kan, katran gibi koyu
renk alır ve pıhtılaşmaz.
Tabiî şartlar altında sıcak kanlı hayvanlardan
beygir, sığır, koyun ve domuzlar arasında çok yaygın
olarak görülebilir. Kanatlı hayvanlar ise inceleme
yapmak için hastalandınlabilirler. Genç hayvanlar,
ergin ve yaşlılardan hastalığa daha duyarlıdırlar.
Açlık, yorgunluk, uzun yolculuk, fazla sıcak ve
soğuk, iyi beslenememe, fena bakım, organik bozukluklar,
şap hastalığı, iç parazitler ve diğer stress faktörleri
hastalığın çıkış ve yayılışında önemli rol oynarlar. Hastalık rutubetli, bataklık ve sıcak bölgelerde
diğer bölgelerden daha çok görülür. Önleyici
tedbirler alınmazsa büyük kayıplara yol açar. Bacillus
anthracis sporları toprakta, sularda ve merada
otlar üzerinde 50-60 sene canlı kalabilir ve bu yerler
infeksiyon kaynağı olarak görev yaparlar. Ölen hayvanların
insanlar tarafından veya merada bırakılarak
yırtıcı kuşlar ve hayvanlar tarafından parçalanması
ve kuşlar, yağmur ve sel suları ile uzaklara, diğer
meralara ve topraklara nakledilmesi buralara bulaş­
masına sebeb olur. Kan emici sinekler de hastalığı
yayabilirler. Şarbon insanlar arasında meslek hastalığı
şeklinde görülür. Hayvan ile meşgûl köylülerde,
dericilerde rastlanabilir.
Hastalık hayvanlarda sendeleme, solunum güç­
lüğü, ayakta duramama, titreme ve halsizliklere
sebeb olur. Kısa sürede öldürür. Ölen hayvanlarda
ölümden hemen önce ve sonra ağız, burun ve makattan
kanlı bir akıntı gelir. Vücut ısısı artar. Hayvanlarda
süt veriminde azalmaya, gebe olanlarda yavru
atmaya sebeb olur.
Basil, insanlarda deriden girerse, ortası siyah, çevresi
cerahatli “karakabarcık” adı verilen çıbanı mey­dana getirir. Ölümden 2-3 saat sonra deri siyah bir
renk alır.
Hastalık deri şarbonu ve iç organ şarbonu olarak
ikiye aynlır. Iç organlarda barsak şarbonu ve akciğer
şarbonu olur. Deride karakabarcık ve kötü ödeme
sebeb olur.
Karakabarcık: Derinin açık ve yüzeylerinde meydana
gelir. Yüz, burun, el ve ayakta çıkar. Vücudun kapalı
yerlerinde nadirdir. Hastalık başlarken bulaşma
yerinde kaşınma ve yanma, pire ısırığı görünümünde
kırmızı ufak bir nokta hasıl olur. Kabarır, büyür ve
irinleşir, ortası çukurlaşır, içindeki sıvı bulanır, kahverengi
olur. Çapı 5-9 cm’ye ulaşır. Hastalığın başlangı-
cında başağrısı, hâlsizlik ve iştahsızlık vardır.
Hastalık sükûnet bulunca ısı düşer, yaranın üzerindeki
siyah kabuk kösele gibi sertleşir.
Kötü Ödem: Derinin bazı bölgelerinde boyun,
göğüs, özellikle göz kapaklarında, ağız içi ve dilde
meydana gelir. Mikrobun girdiği yerde hafif ve ağrı­
sız bir kızarıklık görülür.
Mikrop, ağızda çoğalırsa kısa sürede boğaza ilerler
ve öldürür. Barsak Şarbonu: Şarbonlu hayvan etini yiyen
insanlarda görülür. Kırgınlık, hâlsizlik, başağrısı
ve terleme meydana gelir. Bulantı, kusma, diyare ve
karın ağrısı ile ısı yükselir. Bazen kanlı ishâl görülür.
Nabız hızlanır ve zayıflan 2-3 günde öldürür.
Akciğer Şarbonu: Sporlu tez ve kıllann solunması
ile olur. Ani bir titreme ile 40-41 °C’ye yükselen ateşle
başlar. Şiddetli kusma vardır. Nabız zayıflar ve hızlanır
2-3 günde öldürür.
Tedavi: Karakabarcıkta ilk tedavi şanı yaraya
dokunmamaktır. Şarbon basilleri 42°C’nin üstünde
üreyemez. Bundan yararlanmak için sıcak uygulama
yapılabilir. Şarbon tedavisinde penisilinden yararlanılmaktadır.
Yalnız dozu yüksek olmalıdır. Günde
10-15 milyon ünite 6 saatlik aralarla kas içine verilir.
Bununla karakabarcık ve ödem şekilleri tedavi edilmekte
ve mikrobun yayılması önlenmektedir. Hafif
hastalarda sulfadiazinden de yararlanılabilir. Streptomycin
de iyi sonuç verir.
Korunma: Şarbon hayvanlardan insanlara geçen
bulaşıcı bir hastalıktır. Korunma için öncelikle hayvan
hastalığı ortadan kaldınlmalıdır. Hasta hayvanlar
öldürülür ve cesetleri yakılır veya kireçli çukurlara
gömülür. Çukurlar derin olmalıdır. Yüzeyde olursa
şarbon sporlan solucan ve böceklerle toprak yüzeyine
taşınabilirler. Hayvan sürülerini şarbon sporları
bulaşık olan otlaklardan uzaklaştırmalıdır. Buradaki
otlar yakılmalıdır. Bulaştık ahır artıkları ve gübrelerde
yakılmalıdır. Şarbon sporları insanlara meslek
ilgisi dışında yün ve deriden bulaşır. Kuşkulu maddeler
yakılıp yok edilir. Hasta insanlarda kullanılan
pansuman maddeleri yakılmalı ve madenî aletler sterilize
edilmelidir.