ŞEHİR

ŞEHİR, Alm. Stadt (i), Fr. Ville (t), İng. Çıty İnsanların
iklim şartlarından ve her türlü saldırılardan korunabilmesi,
medenî ihtiyaçlarının karşılanması maksadı ile bir
araya gelmelerinden ortaya çıkan geniş, kalabalık yerleşme
bölgesine verilen isim. İlk kurulan şehirlerde düş­
mana karşı korunma birinci plânda tutulmuş, şehirler
yükseklere, tabiî kale görünümünde kayalar üstüne
kurulmuştur. Daha sonra kurulan şehirlerde su, yol,
kanalizasyon ve enerji kaynaklarının temin ediliş, dağı-‘
tim ve kullanımı dikkate alınarak şehirlerin yapısı değiş­
melere uğradı.
Şehirlerin kurulduğu yerlerin deniz, nehir kıyılan
gibi diğer bölgelerle irtibatı kolay olmasına dikkat edilmiştir.
Dünya’nın en büyük şehirlerinin deniz kıyılannda
kurulması buna güzel bir misâldir. Şehirlerin
büyümesinde çok çeşitli faktörler vardır. Kudüs, Roma
gibi şehirlerin büyümesinde dinin de etkisi büyüktür.
Nice, Miami, Los Angeles gibi şehirlerin büyümesinde
iklim etkisi faktördür.
Çok eskiden kurulan şehirlerin bulunduğu saha
yüksek değilse duvar ile çevrili olduğundan nüfus fazla
değildir. Eski Kudüs’ün 30.000 eski Roma’nın 800.000
nüfusu olduğu tahmin edilmektedir. Ziraatin makinalaşması,
savaşlann topyekûn özellik kazanması, ula­
şım, enerji kaynaklan gibi büyük ihtiyaçlann bölgelere
eşit olarak yayılması şehirlerin çok genişlemesine sebep
olmuştur. Şehirlerin büyümesi ile şehircilik başlı başına
bir ilim konusu olmuştur. Modem şehirler, şehir plânlaması
esas alınarak genişlemektedir.
Şehir Plânlaması: Şehir plânlaması medeniyet tarihi
kadar eskidir. İnsanlann belli bir merkez etrafında
devamlı kalmak üzere yerleşmeye başlamalan ihtiyaç­
ları karmaşık hale getirmiş, böyleçe şehir plânlaması fikri
doğmuştur. Çok eski tarihlerde kurulmuş plânlaması
mükemmel olan şehirler yapılan kazılarla ortaya
çıkanlmaktadır.
Şehir plânlamasına ilk adım şehrin su ihtiyacını kar­
şılayacak su yollan ile başlamıştır. Şehir plânlamasını
etkisi altında bulunduran en mühim faktör ise şehrin her
türlü düşmana karşı korunmasıdır. Yapılan incelemelerden
şehircilik konusunda büyük adımlar Romalılar
zamanında atılmıştır. Ortaçağda şehirler ihtiyacı karşalayamaz,
sıkışık bir duruma gelmiştir. İslâm devletleinde ise şehirciliğe önem verilerek biribirinden güzel
büyük şehirler kurulmuştur.
Modem şehir plânlaması Yirminci yüzyılda başlamıştır.
Bu devirde şehirlerin plânlamasında ekonomi
baş rolü almış ve şehrin yapılacağı saha bölgelere ayrılmıştır.
Modem şehir plânlaması yapılan bir yerde ula­
şım, su, elektrik, kanalizasyon gibi alt yapı tesisleri
önceden hazırlanır, şehrin bu bölgeye yayılması için bu
bölgedeki temel ihtiyaçlar ucuz tutulur. Sanayi tesislerinin
şehirlerin çok dışında yer almasına dikkat edilir.
Modem şehircilikte de düşmana karşı şehrin korunması
tesirlidir. Uçak, füze ve nükleer silâhların gelişmesi;
ulaşımın sessiz ve şehir altında yapılması maksatları ile
metrolar inşaa edilmesi de şehir plânlamasının bir
parçasıdır.
Şehirlerin en büyük problemleri süratli nüfus artış­
ları, motorlu araçların sayısında artışla meydana gelen
trafik problemidir. Şehir halkının şehir içinde bir yerden
diğer bir yere nakli, hava alanları, tren istasyonları gibi
nakliye bölgelerinin yer seçimi, park yerleri, okullar,
gürültü, çevre ve hava kirliliği, kanalizasyon, ısıtma, su
ve eneıji temini gibi çok yönlü birçok konulan içine alır.
Şehir plânlaması bütün bu konulann ahenkli bir şekilde
hazırlanmasıdır.
Türkiyenin 10 büyük şehri
Şehir İl Nüfusu
İstanbul 5856745
Ankara
İzmir
3462880
2316843
Konya 1791635
Adana 1752102
Bursa 1327762
Samsun 1123116
Manisa 1050045
İçel 1047866
Zonguldak 1015181
Not: 1985 sayımının İstatistik Genel
açıklanan geçici sonuçları.
Müdürlüğünce
Dünyanın Başlıca Büyük Şehirleri
Şehir Ülke Nüfus
Merkez Banliyö
Şanghay Çin 11.000 000 (1)
Pekin Çin 9.250.000 (1)
Tokyo Japonya 9.000.000 13.000 000
Sao Paulo Brezilya 8.500.000 (2)
Mexico City Meksika 8.500.000 16.000.000
Bombay Hindistan 8 000.000 (2)
Londra İngiltere 8 000.000 (2)
Moskova S.S.C.B 8.000.000 8.000 000
Tientsin Çin 7.000.000 (1)
Cakarta indonezya 6.500.000 (3)
Seul Kore 6 000.000 (3)
Kahire Mısır 6.000.000 (3)
Rio de JanerioBrezilya 5 000.000(2)
Nüfus rakamları bine tamamlanarak alındı.
1- Çin şehir merkezleri ve banliyölerinin nüfusları ayrı ayrı olarak
verilmemiştir.
2- Elde edilen tek bilgi
3- Banliyö nüfusları belli değil.