Aim. (Lebensm ittel)vergifturıg f, Fr. Intoxication falim entaire, botulismem, İng. Food-poisoning. Vücuda zararlı maddeler, yahut hastalık yapıcı mikroorganizmalar ile bulaşmış besin maddelerinin yenmesiyle ortaya çıkan ani hastalık durumu. Hastalığı ortaya çıkaran madde, çevreden, besinin konduğu kaptan karışmış veya kasten karıştırılmış olabildiği gibi, gıdanın bekletilmesi dolayısıyla üremiş olan mikroorganizmaların da sebep olması çok görülür. Zehirli maddenin cinsine göre değişik derecelerde ciddiyet arzeden çeşitli besin zehirlenmeleri vardır.
Yakın senelere kadar besin zehirlenmelerinin en önemli sebebi olarak proteinlerin bozulması sonucunda ortaya çıkan varlığı şüpheli “ptomaine” maddesi gösterilmekteydi. Bugün, bunun böyle olmadığı, besin zehirlenmelerini en çok gıdalar üzerinde üremiş mikroorganizmaların yaptığı bilinmektedir. Kişide hastalık belirtileri ortaya çıkaran bakteriler iki yolla etkili olurlar. Birincisi, mikrop bizzat kendisi hastalık yapar. İkincisinde ise mikroorganizma toksini (zehiri) belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olur.
Kendisi hastalık yapan bakterilerin başında tifo hastalığının da etkeni olan “salmonella” cinsi bakteriler gelir. Bunların yaptığı zehirlenme besini aldıktan 6-48 saat sonra ortaya çıkabilir. Bulantı, kusma, ishal, karında ağrı, ateş, baş ağrısı ile seyreder.
Besin zehirlenmesinin en sık sebebi olan “ Stafılokok” cinsi bakterilerin tesir tarzı toksinleri (zehirleri) iledir. Bu bakteri irin yapıcı bakterilerden olup, aynı zamanda vücudun çeşitli yerlerinde ortaya çıkan çıban, apse gibi iltihapların da baş sebebidir. Kolay bozulabilen, iyi soğutulmamış; tavuk eti, patates salatası, yaş pasta gibi besinler, stafilokok zehirlenmesine sebep olurlar. Normal bakteri topluluğu içinde de mevcut olan stafılokoklar, çok çabuk üreyebilen bakterilerdir. Zehirlenme sonucu kişide bulantı, kusma, ishal, ateş ve karın krampları husule gelir. Belirtiler besini, aldıktan 1-6 saat kadar sonra ortaya çıkar. Bulantı kusma ve ishalden dolayı çok su kaybeden kişilerde şok ortaya çıkabilir.
Gıda zehirlenmesinin en ciddi tipi “botulizm” denilenidir ve “Clostridium botulinum” bakterileri tarafından yapılır. Bu da bir toksin zehirlenmesidir. Havasız ortamlarda yaşayan bu cins bakteriler, salam, sucuk, jambon, pastırma gibi et mamûllerinde şartlara uygun muamele yapılmaması sonucu ürerler. Nadir ortaya çıkan botulizm, ciddiyeti ve öldürücülüğünün fazla olması sebebiyle önemlidir. Zehirlenmenin sebebi olan toksin, 80°C de 10 dakikada etkisizleşmektedir. Toksini alan kişilerde belirtiler, 12 ila 36 saat sonra ortaya çıkar. Aniden beliren miskinlik ve çift görme ilk belirtilerdir.Daha sonra soluk alma, konuşma,çiğnemede zorluk ortaya çıkar. Hastalığa yakalananların yaklaşık yarısı kurtarılamamaktadır. Son yıllarda kullanılmaya başlanan hazır “ Antitoksinler, erken müdahale ile botulizm de hayat kurtarıcı olmaktadır.
Midye ve diğer bazı kabuklu deniz hayvanları, yedikleri gıdalardan aldıkları bir nörotoksini (sinir zehirini) uzun müddet vücutlarında tutarlar. Bu zehir ısıya dayanıklıdır. Pişirme ile ölmez. Midyeyi yiyen şahısta ilk belirtiler birkaç dakika içinde ortaya çıkar. Karıncalanma, uyuşma, hareket güçlüğü görülür. Hastaların solunum felcinden ölmesi nadir değildir. Bu zararı bilindiğinden balık dışındaki deniz hayvanlarının yenmesi iyi değildir.
Mantar zehirlenmeleri özellikle kırsal bölgelerde çok görülür. “Amanita Muscaria” adlı mantardaki “ Muscarin” maddesi zehirlenmeye sebep olup, hem mide-barsak, hem de sinir sistemlerinde tesirlidir.
Zehirlenmede Yapılacaklar: Besinden dolayı zehirlendiği anlaşılan kişiye ilk yapılacak işlem, kusturma olmalıdır. Daha sonra hiç vakit geçirmeden bir hekime başvurmalıdır. Genel durumu” bozulan hastanın solunum yolunu açık tutçak, rahat şekillerde taşımak da önemlidir. Kırsal bölgelerde bir mantar zehirlenmesine karşı el altında Atropin bulundurulmalı, yakınlardan birisinde zehirlenme ortaya çıkarsa hemen deri altına 1 mg atropin zerkedilmelidir. Bu iş çoğu defa hayat kurtarıcı olur. Botulizm de belirtiler geç ortaya çıktığından, kusturma fuzulidir. Vakit geçirmeden hekime başvurmalıdır.