Kimyada simgesi Ag olan, beyaz, parlak, kıymetli bir metalik element. Atom numarası 47, atom ağırlığı 107,87 dir. Erime noktası 961,9°C, kaynama noktası 1950°C, özgül ağırlığı (20°C de) 10,5 gr/cm3 ’tür. Çoğu bileşiklerinde + 1 değerliklidir. Ag sembolü latince argentum kelimesinden gelir.
Tarihi
Gümüş çok eskiden beri bilinmektedir. Fakat yine de altın ve bakırdan sonra keşfedilmiştir. Altın az olmasına rağmen, dünyanın her yanına yayılması sebebiyle daha önce kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca tabiî halde gümüş az olup, çok derinlerde bulunuyordu.Gümüşün M.Ö, 3100 yıllarında Mısırlılar ve M.Ö. 2500 yıllarında Çinliler ve Persler tarafından kullanıldığı belirtilmiştir. Atina’daki gümüş madenlerine Yunan tarihinde rastlanır. M.Ö. 800 yıllarına doğru gümüş, Nil nehri havalisinde para olarak kullanılmaya başlanmış tır. Gümüşü ilk olarak Romalıların işlemeye başladıkları iddia edilmektedir.
Endüstri ilerledikçe daha karışık ve saf olmayan gümüş filizleri üzerinde çalışmaya başlandı. Bugün gümüş büyük bir nisbette bakır, kurşun ve çinko istihsalindeki yan ürünlerden elde edilir. Çok nadir olarak da bazı yerlerde sadece gümüş istihsali ile uğraşılır. Bu da çok pahalıya mal olur
Bulunuşu: Eski çağlarda gümüş, dünyanın birçok yerlerinde az miktarda bulunan tabiî gümüş kaynaklarından
elde ediliyordu. Tabii gümüş; saf veya daha çok altın, bakır, civa ve diğer metallerle alaşımlar halinde bulunuyordu. Norveç’de Güney Peru’da, Colorado’da kazılarda işlenmiş büyük külçeler bulunmuştur. I860’da 8 tonluk bir külçe Ispanya’da çıkartılmıştır. Gümüş,daha çok yer kabuğuna dağılmış bileşikler halinde bulunur.En çok rastlanan gümüş filizleri (madenleri) argentit (Ag2S) ve gümüş klorür (AgCİ) olmaktadır. Arsenik veya antimonla karışmış sülfür filizleri de vardır.
Üretim: Gümüş, tarihte birçok usûllerle filizlerinden ayrılmıştır. En eski metotlardan biri, kurşunla karıştırma usulüdür. Bu usûlde gümüş filizleri veya saf olmayan gümüş ürünleri kurşun veya kurşun filizleriyle basit bir fırında eritilir ve gümüş-kurşun karışımı elde edilir.Bundan da kolay bir şekilde saf gümüş kazanılır.
Diğer bir usûl de, analgama metodudur. Çamur haline getirilen gümüş filizleri, tuz ve civayla muamele edilerek, elementel gümüş elde edilir. Bundan başka siyanat usulü gibi birçok gümüş elde etme usûlleri geliştirilmiştir.
Özellikleri: Gümüş; ışığı çok iyi yansıtan, dövülebilen,sünek bir metaldir. 1 gr. gümüşten 2 0 0 0 metre uzunluğunda ince tel çekilebilir. Elektrik sistemde küp ve altıgen olarak kristallenir. Koordinasyon sayısı 6 olduğu hallerde, yaklaşık atom çapı 1,444 ansgtrom (101 0m) değerini alır.
Atmosferde oksitlenmeye karşı büyük bir mukavemet gösterir. Bakırdan daha zor, altından ise daha kolay oksitlenir. Standart elektrod potansiyeli 25°C’de -0,7978 v. dur. Asitlere ve birkaç organik maddeye karşı aşınmaz. Fakat nitrik asit ve derişik sıcak sülfirik asitte kolayca eritilir. Ayrıca kükürt ve birçok kükürt bileşikleriyle hemen birleşir. Gümüş eşya üzerindeki kararmanın sebebi, havadaki hidrojen sülfür ve yumurta gibi bazı yiyeceklerde bulunan kükürttür.
Periyodik tabloda ağır metaller grubu içinde yer alan gümüşün, çoğu özellikleri bakırın özelliklerine benzemekle beraber, bakır, çoğu bileşiklerinde iki değerlikli olması ile gümüşten farklıdır.
Alaşımları: Saf gümüş kolay paslanmaz. Elektrik ve ısıyı çok iyi iletir. Fakat, çok yumuşak olup, mekanik kuvvete karşı direnci azdır. Ayrıca atmosferde parlaklığını kaybederek donuklaşır. Bu sebepten daha sert diğer metallerle alaşımları halinde kullanılır.
Gümüşün kadmiyum ve çinko ile yaptığı alaşımlar,parlaklığını çok daha yavaş kaybeder. Buna antiinon ve kalay ilave edilirse, bu parlaklık ve dayanıklılık daha da artar. Gümüşün diğer metallerle yapmış olduğu daha birçok alaşımları vardır. Bunlar endüstride saf gümüş ten çok daha fazla kullanılır.
Bileşikleri: Gümüş, bileşiklerinde ekseriyetle bir (+1) değerlidir. Bilinen pek çok bileşiğinden önemlileri şunlardır.
Gümüş oksit (Ag2 0): Gümüş nitrat çözeltisi, sodyum veya potasyum hidroksit ile muamele edilirse, kahverengi
bir çökelti meydana gelir. Dayanıklı değildir.300°C üzerinde ısıtılırsa, tamamen gümüşe dönüşür.Gümüş sülfür (Ag2S): Tabiatta argentit minerali halinde bulunur. Gümüş tuzunun çözeltisi üzerinden hidrojen sülfür geçirmekle elde edilen kararlı bir bileşiktir.
Gümüş nitrat (AgN03): En önemli gümüş tuzudur.Renksiz ağır kristaller teşkil eder. Tıpta dağlamak maksadıyla
kullanılır. Siğil tedavisinde çok iyidir. Ayrıca deriyi ve organik maddeleri karartmada tercih edilir.Deriyi kararttığından “cehennem taşı” ismini almıştır.Suda ve alkolde kolayca çözündüğünden, birçok gümüş bileşiklerinin elde edilmesinde ilkel madde olarak kullanılır. Ençok kullanıldığı yerler; başta fotoğrafçılık olmak üzere, ürekkepler, saç boyası yapımı ve gümüş kaplamacılığıdır.
Gümüş siyanür (AgCN): Gümüş tuzuna sodyum veya potasyum siyanürün ilave edilmesiyle meydana gelen zehirli beyaz bir tuzdur. Alkali siyanürlerle kompleks siyanürler teşkil eder. Bu tuzlar da galvanoplastide önemlidir.
Gümüş halojenürler: Gümüş klorür (AgCİ), gümüş bromür (AgBr), gümüş iyodür (Agl). Gümüş nitrat çözeltisine helojen tuzları ilavesiyle elde edilirler. Hepside ışığa karşı hassas olup, fotoğrafçılık endüstrisinde önemli yerleri vardır.
Kullanılışı: Gümüş elektriği çok iyi geçirdiğinden ve kolayca tel haline geldiğinden, elektrik teli olarak kullanılmaktaydı.Fakat nadir bulunması ve kıymeti dolayısıyla, şimdi bu iş için kullanılmamaktadır. Bugün daha
ziyade süs eşyası imalinde, ayna yapımında, fotoğrafçılıkta, bazı ilaçlar ve alaşımların hazırlanmasında kullanılır.
Bazı gümüş paralar, %90 gümüş, % 10 bakır alaşımından yapılmıştır. Gümüş eşyada somgümüş (%92.5 güçnüş 4- %07.5 bakır) kullanılır.Saf gümüş, aynı zamanda asetik asit, boyalar ve fotoğraf maddeleri elde etmede de kullanılır. Keza toz halinde gümüş, cam ve ahşabı elektrik iletkeni yapmak için yeni seram ik tipi kaplama işlerinde kullanılmaktadır.
Gümüş zeolitler, acil durumlarda, deniz suyundan içilebilir su elde etmek için kullanılabilmektedir.
Gümüş Kaplama: Gümüş kaplanacak parçalar,anodu gümüş olan elektrolitik banyoda katoda bağlanırlar.
Banyodaki elektrolit, sodyum arjantisiyanid,NaAg(CN)2, veya benzeri bir kompleks gümüş tuzudur.Bu tür elektrolitler diğerlerine, mesela gümüş nitrata(AgN03) göre kaplanacak yüzeyin daha düzgün kaplanmasını sağlarlar. Ayrıca üst üste birkaç kat kaplama yapılacaksa, her bir kat temizlenip, parlatıldıktan sonra diğer kat kaplanır.
Gümüş Eşya Nasıl Temizlenir: Gümüş eşya yüzeyinde kararma meydana getiren gümüş sülfür (Ag2S),çoğu defa bir aşındırıcı toz kullanılarak temizlenir. Bu usulle yüzeyden gümüş aşınması, gümüş ve gümüş alaşımı eşya için pek zararlı görülmemekle birlikte, özellikle gümüş kaplamalar için uygun değildir. Temizleme,kimyasal yoldan basitleştirilerek,3Ag2S+2A l—————– ———-Al2S3+ 6 Ag şeklinde ifade edilebilen bir seri tepkimeden istifade edilerek gerçekleştirilebilmektedir.
Bunun için şöyle
hareket edilir: Suyun litresine bir yemek kaşığı çamaşır sodası ve bir kaşık sofra tuzu katılarak, emaye bir kap içinde hazırlanmış çözelti, kaynar sıcaklığa getirilir. Kabın dibine alüminyum bir tabak konulur. Bununüzerine her tarafının çözelti içinde kalmasına dikkat edilerek gümüş eşya yerleştirilir. Üç dakika kaynatılır. Sonra gümüşler sıcak suda durulanır. Gümüşler temiz ve parlak hale gelir. Burada elektro kimyasal bir reaksiyon meydana gelmekte, soda-tuz çözeltisi elektrolit vazifesi yapmaktadır.