DİRENÇ

Aim. Widerstand (m), Fr. Resistance (f), İng.
, Resistance. Kelime olarak, “bir kuvvetin etkisine karşı
gösterilen zorluk” . Fizikte bu terim bu anlamına uygun
olarak bir çok yerde kullanılır.
Mekanik direnç, hareket üretmek isteyen kuvvetlere
karşı bir malzeme parçasının gösterdiği güçlüktür. Bu
direnç sürtünme ve eylemsizlik gibi sebeblerden doğar.
Birimi mekanik “ohnTdur.
Akustikte akustik dirençten, alışkanlar mekaniğinde
de akışkan direncinden söz edilir.
Direnç denince çoğu kere elektriksel direnç akla gelir.
Bir elektrik devresine bir gerilim uygulandığında, uygulanan
gerilimin devreden akıttığı akım pek çok hallerde bu
gerilimle orantılıdır. Bu orantı bağıntısına “Ohm kanunu”
adı verilir. Gerilimin akıma oranına direnç, akımın gerilime
oranına yani direncin tersine iletkenlik denir. Direnç
birimi ohm, iletkenlik birimi ise siemens’dir. Ohm 106.3
cm. uzunluğunda, 1 mm2 kesitinde, 0 C° daki civanın
direnci 1 ohm’dur denir.
Bir telin direnci telin kesitine, boyuna ve telin yapıldığı
maddeye bağlıdır. Tel kesiti büyüdükçe direnç azalır.
Onun için büyük akımların geçeceği teller kalındır. Bazı
cisimlerin direnci o kadar büyüktür ki, bu cisimler akımgeçirmez. Böyle cisimlere “yalıtkan” denir.
Bir telin direnci tel uzadıkça (dirençlerin seri bağlanması
ile) ve sıcaklıkla artar.
Direnci hesaplamak için birim uzunluk ve birim ktsitteki
iletkenin direncini bilmek gerekir. Buna “öz direnç”
denir, p(ro) harfi ile gösterilir. Buna göre direnç:
Direnç (R)= P X (Uzunluk) m j]e bulunur
ohm Kesit (S) mm!
Genellikle özdirencinin birini ohm-mm2/m olarak
kullanılır.
Bir bobinin endüktansından dolayı alternatif akıma
karşı gösterdiği zorluğa endüktif direnç denir. Bunun
değeri frekansa ve endüktansın değerine ve sabit bir sayıyabağlıdır.
Endüktif direnç = XL= 2 JT .f.L
f — frekans birim’ hertz.
L — Endüktans birimi henry.
2 = 6,28’e eşit bir sayı.Bir kondansatörün alternatif akıma karşı gösterdiği
zorluğa da “kapasitif direnç” veya “kapasitif reaktans”
denir. Bu da frekansa ve kapasiteye bağlıdır.
Kapasitif direnç = Xc = —î——
f — Frekans (Hz) 2 Jlf.C
c — Kapaite (Farad)
Formüllerden de anlaşıldığı gibi endüktif direnç frekansla
artar, kapasitif direnç ise frekansla azalır. Bu özelliklerinden
dolayı bu iki direnç fılitre devrelerinde istenilen
frekansı süzmek için çok kullanılır.
Bütün metaller ve kömür iyi iletken, akım geçiren
sıvılar orta seviyede iletkendir. Akım geçirmeyen maddelere
yalıtkan denir. Lâstik, kauçuk, ipek, pamuk, kâğıt,
cam, porselen, mermer, mika, yağ, bakalitler, mukavvalar,
fiber yalıtkandır. Germenyum, silisyum gibi yarıiletkenler
denilen maddeler sıcaklıkla dirençlerinin
azalması sebebi ile diyodlarda, transistörlerde, fotosellerde,
elektronik integre devrelerinde kullanılır.
Metallerin direnci ısı ile artar. Kömür ve sıvıların
direnci ise azalır. -273 C? sıcaklığa yaklaşılınca çok az
direnç gösterirler. Bu hale “süper kondaktivite” aşın iletkenlik
ismi verilir. -273 C° sıcaklığı O0» Kelvin denilen
moleküller hareketlerin durduğu sıcaklıktır.
Bizmut’un direnci mağnetik alanda, Seienyum’undirenci ise aydınlanma ile değişir