DİNAMO

akımı üreten alet. “ Je n a ra tö r” de denir. Kullanılacak
elektrik akımını temin edecek şekilde çeşitli büyüklükte
dinamolar vardır. Alternatif ik im üreten dinamolar ve
doğru akım dinamoları diye iki grupta toplanırlar.
Bir d inamoda biri hareketli diğeri sabit iki ana parça
bulunur. Birisi mağnetik alan meydana getirir. Diğeri
bu plan içindeki bir bobindir. Hareketli parçaya “ ro to r’
sabit parçaya “ sta to r” denir. Bir d inamonun belli başlı
parçaları şunlardır:
1- Endüvi: Genellikle dönen kısımdır ve üzerinde
gerilim endüklenir. İsmi de gerilim endüklenen yer
olduğu için endüvi’dir. Bir endüvi şu kısımlardan meyd
an a gelir.
a- Göbek: Silisli dinamo saçlarından yapılır. Bu saçların
kalınlığı 0,35-0,5 mm kalınlığındadır. Bu saçların
üzerinde oyuklar bulunur sargılar bu oyuklara
yerleştirilir.
b- Mil: Saçlar bu mile sıkıca geçirilmiştir, iki başında
yataklara oturtulur.
c- Kollektör: Endüvi ile birlikte olmasına rağmen
ayrıca incelenir.
2- Endüktör: Duran kısımdır. Gerilim endükleten
kısımdır. Bu da ince silisli saçlardan yapılmıştır. Bu
saçların çevresine makinanın cinsine göre (Stri-Paralel)
sargılar sarılır.
3- Gövde: E ndüktörün yerleştirildiği kısımdır.
Demir dökümden yapılır.
4- Kollektör: Kapak ve bu kapaklardaki yataklardanmeydana gelir.
5- Kollektör ve fırçalar: Kollektör bakır dilimlerinin
yan yana gelmesi ile hazırlanır. İki dilim arası yalıtılmıştır,
mile sıkıca geçirilir. Fırçalar ise kömü- ve benzeri
maddelerden yapılır ve bunla r yaylar aracılığı ile kollektörün
üzerine bastıracak şekilde yerleştirilirler, bunlar
endüklenen gerilimi dışarı almaya yararlar.
Dinamonun çalışma prensibi
Kapalı bir iletken tel, bir mağnetik alan içerde döndürülürse
telin döndürüldüğü yüzey içindeki mağnetik
akı değişir. Kapalı iletkende, bu değişikliği dengeliyecek
şekilde mağnetik alan meydana getirecek olan bir elektron
hareketi başlar. Buna “ indüklenme” denir.
Böylece elektrik akımı meydana gelir. Bu akıma
“ indüksiyon akımı” denir. İletkenlerin mağnetik
alandaki bu özellikleri dinamoların çalışma prensibini
meydana getirir.
Mağnetik alan içindeki kapalı çerçeve hareketi esnasında
yön değiştirmiş bir elektrik akımı verir. Bu akım
çerçeve ucundan değme bilezikleri ile alınır. Akım yön
değiştirdiği için alternatif akım denir. Bu tip dinamolara
“ a ltern ato r” denir.
Tel çerçevenin uçları değme bilezikleri yerine iki
kollektör lameline bağlanırsa akımın sıfır olduğu yerdelameller karşı tarafdaki fırçalara değer.
Böylece çerçeveden çekilen indükleme akımı şiddeti
sıfır ile maksimum arasında fakat aynı yöndedir. Çerçeve
sayısı arttığında akımlar birbirine eklendiğinden
dalgalanma az alarak aynı yönde dalgalanmayan bir
akım elde edilir.
Dinamolarda tek bir çerçeve kullanılmayıp bir
çekirdek etrafına sarılmış bobinler kullanılır. Mağnetikalanı meydana getiren mıknatıs veya elektromıknatıs
stator olarak kullanılır. Sargı bobini rotordur. Kullanılacak
elektrik akımı rotordafı kollektör ve fırçalarla
çekilir.
Mağnetik alan olarak elektromıknatıslardan faydalanılır.
Elektromıknatısları besliyen akım dinamonun
ürettiği kendi akımıdır. Mağnetik alan ve üretilen akım
birbirini besliyerek doyuma ulaşırlar.
Alternatif akım dinamolarında akım alınan bobinler
(armatürler) ekseriye stator olarak kullanılır. Rotor,
sta to r içinde dönen bir mıknatıs tekerleğidir. Bu mıknatıs
tekerleği doğru akım veren bir yardımcı dinamo ile
mıknatıslıdır. Bu durumda alternatörün ürettiği akım
statorun sabit uçlarından alınır.
S tatordaki ayrı sargı sistemleri sayısı, ayrı ayrı iki, üç
gibi çoğaltılırsa bu durumda elde edilen akımlara iki
fazlı, üç fazlı alternatif akım denir. Şehirde kullanılan tek
fazlı alternatif akım üç fazlı alternatif akımın b ir fazıdır.