Aim. Töpterkunst (f), Töpfereigewerbe
(n), Fr. Poterie. ceramique (t), İng. Pottery,
potter’s occupation. Özlü çamurdan elle veya çömlekçi
çarkından geçirilerek çeşitli ölçülerdeki kalıplara dökülerek
biçimlendirilen ve fırında pişirilerek sırlanan veya
sırlanmadan yapılan toprak çanak, çömlek, testi, vazo,
küp yapma sanatı. Testiler üzerine camsı olmayan sır
sürülmezse, içindeki suyu dışına çok ince bir şekilde
sızdırır. Buna testinin terlemesi de denir. Çok hafif
sızan bu suyun hissedilmeyecek ölçüde buharlaşmasıyla
testi içindeki su soğur.
Çömlekçi çamurunun hazırlanışı ve şekil verilmesi,
akarsu yataklarından veya kil toprağının üstündeki özlü
çamur süzülerek, içindeki çakıl taş parçalan alındıktan
sonra taşla veya tahta tokmakla dövülerek yapılır. Kil
toprağına sadece biraz su katılır, süzülmüş olan balçıklı
toprak kalıplara dökülerek sıkıştırılır veyahut ortası oyularak çeşitli biçimlere sokulur.
Süsleme: Eski zamanlarda, süsleme toprak kabın
üzerine elle veya kazımak suretiyle, veya üzerine çeşitli
renkte kil sürülmekle yapılmakta idi.
Daha sonra, çeşitli renkler ve desenler sırrın altına
veya üzerine sürülerek süslemeler yapılmaya başlandı.
Çömlekçiliğin tarihi, yapılan kazılardan M.Ö. 5000-
4000 yıllarına kadar dayanmakta olduğu anlaşılmıştır.
Her medeniyette çömlekçilik san’atı kendine has hususiyet
ve özellikleri ile kendini belli etmiştir.
Mısır’da kurulan medeniyetlerde M.Ö. 5000 yıllarında,
İranda ve Filistinde kurulan medeniyetlerde M.Ö.
4000 yıllarına kadar çömlekçilik san’atının olduğu
bilinmektedir. Anadolu medeniyetlerinde çömlekçilik
tekniği M.Ö. 6000 yılına kadar giderek bir üstünlük
göstermektedir. Mersin, Çatalhövük ve Kızılkaya gibi merkezlerde koyu renkli cilâlı seramik görülür. Hacılar’
da krem renginde astarlı ve cilâlı seramik bulunmuştur.
Truva, Yortan, Polatlı, Kusura, Beycesultan ile
Güney Anadolu’daki yerleşim merkezlerinde M.Ö.
2900-2600 yıllarına ait, elle yapılmış, koyu renkli,
desenli bir çömlek cinsine rastlanmıştır. M.Ö. 2600-
2300 devrelerine ait zaman içinde çömlekçi çarkı kullanılmaya
başlanmış; kırmızı astarlı ve cilâlı seramikle
kara renkli kablar ve kırmızı üzerine kahve rengi veya
ak ak üzerine kırmızı renkte geometrik süsleme gösteren
boyalı seramikler görülmüştür. M.Ö. 2300-1900
zamanında kullanılmış çömleklerin az önce izah edilen
özelliklerin yanında kırmızı veya kırmızımsı bir
astarla kaplandıktan sonra koyu renkte çizgili desenlerle
süslenmiş olduğu, bazıları da tek renkli ve cilâlı
özelliğinin yanında insan yüz tasvirlerinin bulunduğu
görülmektedir.
M.Ö. 1900-1600 devresi Hititler zamanına rastlamaktadır.
Geometrik desenler yanında stilize edilmiş
hayvan figürlerine de rastlanmaktadır.
Orta Asya veTürklerde çömlekçilik M .Ö. 3000 yıllarına
kadar dayanmaktadır. İslâmiyetin kabulünden
sonra Türkler daha çok çini, porselen ve fayans üzerinde
çalışmış ve bu alanlarda emsalsiz eserler meydana
getirmişlerdir.
Anadolu Selçukluları (M.S. 11.-13. yüzyıllar) günlük
işlerinde oldukça kaba yapılı ve BizanslIların kullandığı
kırmızı taban üzerine yeşil, sarı, kahve rengi sırlı
seramiğe benzer kablar kullanmışlardır. Kubadabat ve
Konya sarayında bu çömlek cinsinden parçalar bulunmuştur.
Ankara Etnografya Müzesinde bulunan ağzılıklı
b r testi, insan figürleri, çiçek motifleri ve geometrik
desenlerle süslenmiştir.
Osmanlı devrinde de su küpleri, kavanozlar, su testileri
gibi kaba eşya sırlı ve sırlı ve sırsız pişmiş topraktan
yapılmaya devam etmiştir. Çanakkale çömleğinin tarihi
çok eski olup burada yapılan çoğu yeşil, sarı, koyukahve
renkli, sırlı seramik çok tanınmıştır. Ayrıca Anadolu Hisarında Göksu, Adapazarı, M.Kemalpaşa,
İnegöl, Gönen, Menemen, Kütahya, Eskişehir, Ayaş,
Konya, Avanos ve Diyarbakır gibi yurdumuzun birçok
bölgelerinde çömlek yapım yerleri vardır. Günümüzde
çömlekçiliğin eski önemi kalmamıştır. Anadolu’da bazı
yörelerde hâlâ çeşitli tipleri kullanılmaktadır.