YOSUNLAR (Algler),

Alm. Atgen (pl.), Fr. Algues
(pl.), İng. Algae, Tatlı veya tuzlu sularda yaşayan tek
veya çok hücreli organizmalar. Su yosunlan; 1- Maviyeşil
su yosunları (Cyanophyceae) 2- Gerçek su yosunlan
(Algler = Phycophyta) olarak ikiye ayrılır,
1- Mavi-Yeşil su yosunları: Tek hücreli ilkel organizmalardır.
Autotrofturlar. Klorofila, karatinoitler ve
fikoeritin maddesini taşırlar. Bu iki maddenin oranına
göre hücreler mavimsi veya kırmızımsı görünürler.
Hücrelerinin gerçek çekirdekleri yoktur. Bunlar serbest
veya koloniler halinde yaşarlar. Üremeleri eşeysizdir ve
hücrelerinin ikiye bölünmeleri suretiyle olur. Bu su
yosunlan yeryüzünün bütün bölgelerine yayılmışlardır.
Nemli topraklarda, özellikle tatlı sularda, bazen tuzlu
sularda, ağaç kabuklarında, kayalar üzerinde ve arktik
bölgelerde yaşarlar. Bazı türleri kaplıca sularında 70-80
dereceye kadar dayanabilirler. Su üzerinde bilhassa göl
ve havuzlann yüzevlerinde “ Suçiçeği” denilen ve diğer
plankton bitkilerin de katıldığı yeşilimsi bir örtü nasıl’ ederler. Mavi-yeşil su yosunlarının bir kısmı mantarlarla
birlikte likenleri meydana getirirler. Mavi-yeşil su
yosunlarının bazı türleri hayvanlar için zehirlidir. Bu su
yosunları bakımından zengin olan suyu içtiklerinde
ölümle neticelenen zehirlenmeler görülür. Mavi-yeşil su
yosunlarına ait bazı türlere misal olarak şunları verilebilir:
Nostoc, Gloeocapsa, Microcystis flos-equae (su
çiçeği yapar.), Arabaena gibi.
2- Gerçek Su yosunlan (Algleı=Phycophyta): Tek
veya çok hücreli, çeşitli renklerde, autotrof, ipliksi su
bitkileridir. Klorofil taşırlar. Hücrelerinin gerçek çekirdekleri
vardır. Eşeysiz üremeleri yanında eşeyli üremeleri
de vardır. Eşeyli üremeleri izogami, anizogami,
ovogami şekillerinde olur. Spor ve gametleri meydana
getiren organları bir hücreden meydana gelir. Bu
bölümdeki su yosunları yedi sınıfa ayrılırlar: 1- Oglenalar,
2- Ateş rengi su yosunlan, 3- Altın rengi su yosunlan,
4- Yeşil su yosunları, 5- San su soyunları, 6- Esmer
su yosunları, 7- Kızıl su yosunları.
Bu bölümdeki su yosunları içerisinde tek hücreli ve
mikroskobik formlardan, çok hücreli ve denizlerde
zayıf, kısa dalgalı ışığın girebileceği yerlere (60-200 m.)
kadar inebilenleri, boyları 100 metreye ve ağırlıkları 100
kg.’a kadar varan su yosunlan ile gıda olarak ve sanayide
kullanılan türlerine rastlanılır. Bunlara ait bazı
misaller verilebilir. Yeşil su yosunlarından Cheorella
türleri çabuk üreyen ve kolayca yetişrililen tatlı su algleridir.
Protein ve vitamin A, C bakımından zengindir ve
besleyici özelliktedir. Kurutularak una ilave etmek suretiyle
gıdai önem kazandırılır. Antibiyotik elde edilmesinde
(krorellin) kullanılabilmektedir. Yine bazı Ulva
türleri salata olarak kullanılmaktadır. Bazıları (Chara
ve Nigalla) kalsiyum karbonatça zengindirler. Tek hücreli
su yosunlanndan olan diatome’ler bugün sanayide
kullanılan en önemli su yosunlanndandır. Jeolojik
devirlerde üremiş olan diatomeler sulann, denizlerin
dibine çökerek silisli kabuklarından meydana gelen
kalın tabakalar meydana getirmişlerdir. Bu tabakalar
bugün ya göl diplerinde veya toprak arasında kalmışlardır.
Bu tabakaların kalınlığı bazan 15-25 m.’yi bulmaktadır.
Diatomeler ve kalıntılarından meydana gelen bu
toprağa diatome toprağı, kieselgur, diatomit veya tripoli
gibi isimler verilir. Memleketimizde Ankara, Erzuı’um, Kayseri ve Afyon civarında rastlanmaktadır. Bu
toprağın rengi kirli beyazımsı veya beyazdır ve hafiftir.
% 60-90 silis taşır. Sanayide önemlidir. Meselâ hacminin
2-4 misli su çektiğinden asit gibi zararlı maddelerin
ambalajlanmasında, yanmadığından ve ısıyı nakletmediğinden
fırınların izolasyonunda; sert olduğundan
madeni eşyalann temizlenmesinde; nitrogliserin ile
karıştırılarak dinamit yapımında; flitrasyonda vs. kullanılır.
Esmer su yosunlanndan azı laminoria türleri algi-,
nik asit ve tuzlann elde edilmesinde kullanılır. Bu ise
eczacılık tekniğinde tablet ve süspansiyon hazırlanmasında,
gıda sanayiinde, konservecilikde, kozmatik sanayiinde,
tekstil sanayiinde çok kullanılır. Fucus
türlerinden iyot elde edilmesinde çok faydalanılmıştır.
Ayrıca kızıl su yosunlanndan olan Gelidium türlerinden
Agar elde edilmesinde çok faydalanılır. Agar yapısında
polisakkaritler taşır. Tedavide, bakteriyolojide, eczacı­
lık sanayiinde, gıda sanayiinde kullanılır.
Bugün memleketimizin sahillerinde de yukandaki
sınıflara ait 120 civannda su yosun türü tesbit edilmiştir.
Fakat dünya üzerinde su yosunlarından en çok faydalanılan
ve onlann kültürünü yapan ülkelerin başında
Japonya gelmektedir.