ZAİRE

DEVLETİN ADI ………………….Zaire Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ……………………………………….. Kinshasa
N Ü F U SU ……………………………………….. 31.250.000
YÜZÖLÇÜM Ü………………………… 2.345.409 km2
RESMİ DİLİ ……………………………………. Fransızca
D İN İ………..Hıristiyanlık, İslâmiyet, Putperestlik
PARA BİRİM İ………………………………………..Zaire
Aim. Zaire, Fr. Zaire, İng. Zaire. Güney Afrika’da
bağımsız bir devlet. Zaire batıda Kongo, kuzeyde Orta
Afrika Cumhuriyeti ve Sudan; doğudp Uganda,
Rwanda, Burundi ve Tanzanya; güneyde Angola ve
Zambiya ile çevrili olup, 13° güney ve 5° İcuzey enlemleri
ile 12° ve 32° doğu boylamları arasında yer alır.Bugünkü Zaireliler muhtemelen Nijerya’nın güneydoğu
kısmından göç eden Bantu kabilesinden meydana
gelmektedir. Bunların çoğu M. S. 800 yıllarında Kongo
havzasına geldiler. Bantulular ülkenin asıl yerlileri olan
Pigmeler’i (Çok kısa boylu Orta Afrika Zencileri) ülkenin
ulaşılması güç olan yerlerine sürdüler.
Onüçüncü ve ondokuzuncu yüzyıllar arasında tropikal
orman kuşağının güneyinde birçok büyük devletler
ortaya çıktı. Bunlann en meşhuru Kongo Krallığı
idi. Atlantik kıyısındaki bu krallığı ilk ziyaret eden
AvrupalIlar, 1482’de Portekizli denizciler oldu. Sonraki
yıllarda diğer Avrupalılar da Kongo kıyılarına gemiler
gönderdi. Burada kurulan önemli devletler bugünkü
Zaire’nin güneyinde, Angola ve Zambiya’da hüküm
süren Bakuba, Luba ve Lunda krallıkları, kuzeydeki
Savana kuşağındaki Azande ve Mangbetu devletleri idi.
Onbeşinci ve ondokuzuncu asırlarda Avrupalılar
Orta Afrika içlerine pek giremediler. Kıyıda kalmakla
iktifa ederek, iç kesimden yerli tüccarlar vasıtasıyla
gelen mal akışım yönlendirdiler. Bunlar sadece mal
almakla kalmayıp, köle de satın aldılar. Köîe ticareti
ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında zirveye ulaştı. Her
yıl aşağı yukarı 150 bin köle büyük çoğunluğu Amerika’
ya gönderilmek üzere gemilere yüklendi.
Avrupalılar, ondokuzuncu yüzyıl yarısında Orta
Afrika’da sistematik olarak keşfe başladılar. Belçika
Kralı, İkinci Leopold Henry Stanley’i anlaşmalar yapması
için bugünkü Zaire topraklarına gönderdi. Stanley,
Afrikalı şeflerle kralın kefil olduğu bir teşkilat
namına anlaşmalar imzaladı. 1884-1885 Berlin Konferansında
ülke Leopold’un hükümranlığına ve mülkiyetine
verildi. Ülkenin adı Serbest Kongo Devleti oldu.
Leopold’un hükümet görevlileri müslüman tüccarları
ülkenin doğu kısmından çıkardı. Bunlara çok acımasız
ve İnsanî olmayan davranışları ve faaliyetleri, milletlerarası
bir skandala sebebiyet verdi. Leopold, Kongo bölgesinin
kontrolünü Belçika’ya teslim etmek zorunda kaldı
ve böylece sömürge dönemi başlamış oldu.
Sömürge devrinde ülkede büyük şehirler kuruldu ve
modern ulaşım imkânları getirildi. Fakat bütün bunlar
Ekvator ikliminin tesiri ile orta kısımdaKi yayialar sık ağaçlıkiı
ormanlarla kaplıdır.sömürge iktidarının ihtiyaçlarına cevap verebilmek
içindi. Ancak birçok sebeplerden dolayı pek az Belçikalı
devamlı olarak toprak sahibi olabildi. Dolayısıyla arazinin
ekseriyeti Afrikalıların elinde kaldı. 1950 yıllarının
ortasına doğru yerli halk yönetime katılmayı arzulayarak
siyasî partiler kurmaya başladılar. Belçikalılar eko
nomik kontrolü ellerinde tatacaklanndan emin olduklarından
siyasî iktidarı Kongolulara vermeye razı oldular.
30 Haziran 1960’da Demokratik Kongo Cumhuriyeti
kuruldu.
Bağımsızlığı müteakiben başlayan yaygın şiddet
eylemleri AvrupalIların ülkeyi terketmesine sebep oldu.
BM Güvenlik Konseyi 9 Ağustos 1960’da Belçika’nın
birliklerini geri çekmesini istedi ve bir grup BM askeri
gönderdi. Başbakanlıktan azledilen Lumumba iktidarı
tekrar ele geçirmek için mücadeleye girişti, fakat 1961’
da öldürüldü.
Son BM kuvvetleri 30 Haziran 1964’de Kongo’yu
terketti ve Moise Tshombe başkan oldu. 7 Eylül 1964’de
solcu isyancılar Stanleyville’de Halk Cumhuriyeti kurdular.
Tshombe yabancı paralı askerler tuttu ve Kongo
ordusunu yeniden kurmaya çalıştı. Solcular, 1964 yılı
Kasım ve Aralık aylarında çok sayıda beyaz rehine
aldılar ve binlerce Kongolu’yu öldürdüler. ABD yolcu
uçaklarından Belçikalı paraşütçü askerler indirildi.
1965 yılı Temmuz ayı sonuna doğru solcu isyancılar
tesirlerini kaybettiler.
1965’de General Joseph D. Mobutu başkan oldu.
Sonra ismini Mobutu Sese Seka’ya çevirdi. 27 Ekim
1971’de ülkenin ismi Zaire Cumhuriyeti olarak değiştirildi.
1972’de halkın Hıristiyan isimleri yerine Afrikalı
isimler kullanması istendi ve A vrup alIların koyduğu
coğrafi isimler Afrikalı isimlerle değiştirildi.
1977 ve 1978’de Angola’daki Katangalı sürgünler
Katanga’yı (Shaba) istilâ etti. Bunlar açıkça Sovyetler
ve Küba tarafından desteklendi. İstilâ hareketleri
Fransız ve Belçikalı birlikler yardımıyla geri püskürtüldü.
Fakat savaşlar çok can ve mal kaybına sebep
oldu.
Fizikî Yapı:
Zaire’nin büyük bölümü Kongoe (Zaire) nehir havzasında
bulunur. Ülkenin kuzey orta kısmı alçak yaylalarla
kaplıdır. Bu arazi batıdan dağlık taraçalarla
kuşatılmıştır. Güneyde ve güneybatıda ovalara karışıp
birleşen yaylalarla çevrilidir. Kuzeybatıda geniş ve
otlaklar bulunur. Ülke sınırlarının küçük bir parçası
Atlas Okyanusuna bakar. En yüksek dağlar KongoUganda
sınırında, Great Rift Valley olarak bilinen
kuzey-güney hattı boyunca bulunur. Aynı zamanda
burada ülkenin en büyük gölleri vardır. (Albert,
Edward, Kivu ve Tanganika gölleri). Bölgedeki iki
büyük dağ silsilesi, Ruwenzari ve Virunga sıradağları­
dır. Ülkenin en yüksek noktası olan Margherika dağı
5119 m. yüksekliğindedir. Virunga dağlarında hâlâ
bazıları faal olan sekiz büyük volkan bulunmaktadır.
Ülkenin en büyük nehri olan Zaire (Kongo) istikrarlı bir
su seviyesine sahiptir ve 2736 km.’si bütün yıl boyunca
ulaşıma elverişlidir. Toplam uzunluğu 4348 km.’dir.
İklim:
Zaire’de sıcaklık devamlı olarak yüksektir. Bununla
beraber yağış, yüksekliğe bağlı olarak büyük ölçüdedeğişir. Bütün ülkedeki ortalama yıllık sıcaklık 27°C’yĞ«icl
yakındır. Zaire ekvator tarafından ikiye bölünür. EkvaTrıin
tor boyunca bütün yıl yağışlı geçer ve yıllık yağış ortalaması
1500 mm. civarındadır. Ekvatorun kuzeyindeki
yağış esas itibariyle Mayıs-Ekim döneminde düşer ve ısl
yılda ortalama 1500-2000 mm. arasında değişir. Ekvato-.ibi
run güneyinde yağış en çok Eylül ve Mayıs aylan arax /A
sında olur ve yılda ortalama 1000 mm. civarındadır. -H’Y
nöy
Tabiî Kaynaklar: ¡¡t,^
Kuzey orta kısımda yer alan geniş yaylalar tropikal,-,^,
cengellerle (sık ağaçlıklı ormanlar) kaplıdır. Güneyde/Bg
ve güneydoğuda savanalar, kuzeybatıda otlaklar bulunur.
Ülkenin önemli vahşi hayvanları goril, şempanze,.-,q
fil, aslan, zürafa, leopar, antilop, sırtlan ve gergedandır,.,^.
Kobalt, bakır, kadminyum, altın, gümüş, kalay, ger-j
manyum, çinko, demir, manganez, uranyum ve rad- n:tj
yum ülkenin başlıca yeraltı zenginliklerini teşkil ederi,fKJ
Dünya kobalt rezervlerinin % 60’ı Zaire’dedir.Nüfus ve Sosyal Hayat: B'<
31.250.000 nüfusa sahip olan Zaire’de halkın % 30’u
şehirlerde, geri kalanı köylerde yaşar. Nüfus dağılımı düzensizdir.
Nüfus yoğunluğu Zaire-Kasai-Sankuru nehir sis-1 1
teminin güneyinde ve ülkenin doğu sınırı boyunca
yüksek olup, yaklaşık 14’dür. En büyük nüfus merkezleri
üç milyon nüfuslu başkent Kinshasa ve 601.239 ’nüfuslu Kananga’dırNüfusun % 80’ine yakınını Bantu kabileleri meydana
getirir. Sudan ve Nil yöresi insanları ülkenin kuzey
ve doğu kenarlarında bulunur. Ayrı bir etnik grup olarak
ülkede cüce Pigmeler mevcuttur. Bantu kabileleri
dışındaki kabileler yaklaşık 200 çeşittir.
Zaireliler’in çoğu Bantu dillerini konuşur. % 10 civarında
Sudan dillerini konuşanlar mevcuttur. Resmî dil
olan Fransızca, tahsilli Zaireliler’in hepsi tarafından
kullanılır.
Halkın % 70’i Hıristiyan, % 10’u Müslüman, kalanı
Putperesttir.
Eğitim Hıristiyan misyonerlerin kontrolü altındadır.
İlkokula giden çocukların üçte ikisi Katoliklerin
idare ettiği okullara, % 25’i Protestanların yönettiği
okullara devam eder. Yüksek tahsil yapan öğrencilerin
sayısı 10 bin civarındadır. Bunların % 60’ı ülkenin üç
üniversitesine kayıtlıdır. Kinshasa Lovanium Üniversitesi
Katolik, Lumumbahsi Devlet Üniversitesi ve Serbest
Kongo Üniversitesi Protestanların kontrolü
altındadır. Erkeklerin % 40’ı, kadınların % 15’i okumayazma
bilmektedirler.
Zaire tek partili sistemle yönetilen bir cumhuriyettir.
Ülkenin tek partisi, Başkan Mobutu’nun kurduğu Mouvement
Populaire de la Revolution’dir (MPR). MPR’
nin icra komitesi ile hükümet 1972’de birleştirilerek
Millî İcra Konseyi meydana getirilmiştir. Yasama
organı Millet Meclisidir. Zaire, 9 idari bölgeye ayrılmış­
tır. Ülke, Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği teşkilatlarına
üyedir.
Ekonomi:
Zaire ekonomisinin belkemiğini madencilik teşkil
eder. Madenler ülke ihracatının % 85’ini meydana getiZaire
ekonomisinin belkemiğini teşkil eden madencilik ihracatın %
85 ini karşılamaktadır. Resimde Shaba kenti yakınlarındaki bakır
ve mineral madeninin açık yatağı görülmektedir.
2 5 6 Rehber Ansiklopedisi
Yeni yeni gelişmekte olan Zaire’de iptidai balıkçılık yapılmaktadır.
Kısangani yakınındaki nehirden konik biçiminde olan sepetlerini
su içine daldırıp çeşitli balıklar yakalayan Zaireliler.
Çalışan nüfusun % 75’i tarımla uğraşmaktadır.
Ülkede yetiştirilen belli başlı bitkiler kahve, pamuk,
pirinç, şeker kamışı, muz, büyük hindistan cevizi, manyok,
hint kirazı (monyo), çay, kakao ve hurmadır. Doğudaki
yaylalarda sığir yetiştirilmektedir. Balıkçılık,
avlanma, keçi ve kümes hayvancılığı iyi durumdadır.
Zaire gelişmekte olan ülkelerden biridir. Ülkede
tekstil, sabun, kundura, yapı malzemeleri, sigara, boya,
vernik, otomobil ve bisiklet malzemeleri ve plastik fabrikaları
mevcuttur.
Zaire’nin ticaret dengesi eskidenberi iyi durumdadır.
Ülke ihracatı bakır, kobalt, manganez, elmas,
kereste, sebze yağlan, kauçuk, hurma ve kahveye dayanır.
Ana ithal malları makinalar, ulaşım malzemeleri,
petrol ve kimya ürünleri, giyecek ve içeceklerdir. Zaire’
den ençok alışveriş yapan ülke Belçika’dır. Komünist
ülkelerle ticaret ihmal edilecek kadar azdır.
Zaire 5000 km.’lik demiryolu ve 16.000 km.’lik su
yoluna sahiptir. Bu yollar ihracata yönelik ekonominin
ihtiyaçlarına cevap verecek durumdadır. Zaire 145.000
km.’lik karayolu ağına sahiptir. Bağımsızlığı takip eden
yıllarda ülkedeki kargaşa karayolu ağında ciddi tahriplere
sebep olmuştur. Kinshasa ve Lubumbashi arasındaki
yolun asfaltlanması projesi pek az gelişme
göstermiştir. Uçak en yaygın yolcu taşıma vasıtasıdır.
Ülkede beş milletlerarası \>e 170 ülke içi hizmet veren
havaalanı vardır.