A BER ASYO N (Işığın Sapm ası)

Aberration, Fr. Aberration, İng. Aberratiorı. Astronomide bir yıldızın gerçek yerinden farklı bir yerde görülmesi olayı. Eğer bir kimse bir yıldıza bakarsa, bakış doğrultusu, yıldızı kendisi ile birleştiren doğru ile çakışmaz. Bakış doğrultusu ile gerçek doğrultu arasında küçük bir açı farkı vardır. Bu fark; dünyanın dönmesinden, ışığın hızının sonlu olmasından ve atmosferdeki kırılmalardan meydana gelir. Eğer bakış açısı, dünyânın dönüşüne dik ise en büyük sapma açısı 20,47 yay sâniye olarak bulunur. Yıldızlardan gelen ışığın sapması, 1700’lerin başlarında James Bradley tarafından Y. Draconis yıldızının günlük yerdeğiştirmesini incelerken bulunmuştur. Bradley, yıldızın güneş doğarken bakıldığında en güneyde ve yan sene sonra ise güneş batımında bakıldığında en kuzeyde bulunduğunu tesbit etmiştir. Bu ve benzer gözlemlerden Bradley, yıldızın yerdeğiştirmesinin dâimâ dünyânın
¥s. Js S t’
iv
,»ü t >’//>,**•s/
t s ’*
6>il t ”
■i’f i. y v ’V ‘ y
b&t’AİtlS •/«//■ <s; ‘ <
e ,J ,’#•>(>/ Um ■ **
Abdürrahîm Tırsî’nin el yazması Dîvân’ının ilk iki sayfası. Eser, Süleymâniye Kütüphânesi Hâlet Efendi kısmı 668/1 numarada kayıtlıdır.
Yeni Rehber Ansiklopedisi 109
ABHAZYA
en az bulanıklık dairesi
cisim noktası
ikincil görüntü
en az bulanıklık dairesi ASTİGMATLIK H™»1 0ö™n« – meridyen düzlemi
görüntü
Aberasyon türlerinden bazıları
dönme yönünde olduğunu tesbit etmiştir. 1729’da Bradley bunu doğru biçimde açıklamıştır. Bradley, dünyânın dönme hızından ve hesapladığı sapmalardan, daha önce elde edilmeyen bir hassaslıkla ışığın hızını hesaplamıştır. Bradley’in bu incelemesi, güneşin ve diğer yıldızların dünyâ etrâfında döndüğü iddiâlarının ortadan kalkmasına sebep olan en son İlmî açıklama olmuştur. Optikte, merceklerin kendilerinde bulunan hassalardan dolayı görüntüleri bozması olayına da “aberasyon” denir. Optik sapma, görüntünün kalitesini ve yerini ideâl yerinden saptırır. Ana optik sapmalar; distorsiyon (çarpıtma), alanın eğriliği, astigmatizm, boyuna küresel sapma, büyütme bozukluğu ve kromatik sapmadır. Distorsiyon: Merceğin, eşyânın bulunduğu uzaydaki konum bağlantılarını görüntü uzayında meydana getirememesidir. Açısal ayrılma ile büyütme oranında ve odak uzaklığında meydana gelen değişmelerden kaynaklanır. Bunun sonucu olarak eşyâ düzleminde kenarda bulunan doğru, eğrilmiş olarak görülür. Eğer görüntü çizgisi görüntü merkezine doğru konkavsa, merceğin negatif distorsiyonu var denir. Eğer dışarı doğru konkavlık varsa, merceğin distorsiyonu pozitiftir. Alanın eğriliği: Merceğin, düzlemde bulunan bir eşyânın görüntüsünü düzlemde değil, bir eğrilikli yüzeyde meydana getirmesidir. Bunun bir türüne “astigmatizm bozukluğu” da denir. Boyuna küresel sapma: Bir merceğin ışık geçiren bölgesinin yarıçapı ile odak uzaklığında meydana gelen değişimdir. Eğer bu sapma odak
uzaklığı yanında büyükse, diğer mercek bölgelerinden gelen net olmayan görüntülerden dolayı net bir görüntü elde edilemez. Büyütme bozukluğu: Mercekteki aynı merkezli dâire bölgesinin farklı büyütmelerinden dolayı ortaya çıkar. Böyle bir bozukluğun mevcûdi- yeti, tam eksende bulunmayan bir cismin, hafif kuyruklu yıldız şekli gibi bulanık bir görüntüsünü meydana getirir. Kromatik bozukluk: Merceklerde kırılma indisinin, dalga boyu ile değişmesinden meydana gelir. Bu ise ışığın saçılmasını berâberinde getirir. Enine kromatik bozukluk, gelen ışığın rengine (veya dalga boyuna) bağlı olarak görüntü büyüklüğünün değişmesine sebep olur. Aynı zamanda farklı renkler için odak uzaklığının değişmesini ortaya çıkarır.