AFYO N (Opium)

Familyası: Gelincikgiller (Pa- paveraceae), Türkiye’de yetiştiği yerler: Afyon, İsparta Uşak, Denizli. Elde edildiği bitki: Haşhaş (Papaver somniferum),
Haşhaş bitkisinin genç kapsüllerinin (meyva- lannın) özel bir bıçakla enine çizilmek sûretiyle dışarı çıkan ve hava ile temasta katılaşan sütüdür.
Kapsülden çıkan süt (lateks) önce beyazdır, sonradan koyu esmer bir renk alır. Afyon sakızı denen bu katılaşmış süt, yine özel bıçaklarla toplanır. Bu şekilde elde edilen afyon, çok eski zamanlardan beri ilâç ve keyif verici olarak kullanılmaktadır. Bu işler için Hindistan’da, Çin’de, Eski Mısır’da haşhaş başları kullanılmıştır. Hi- pokrat, eserlerinde haşhaştan bahsetmiştir. Plini- us (M.S. 23), haşhaş başlarının çizilerek afyon elde edildiğini yazmıştır.
Uyuşturucu olarak kullanılan Afyon’un elde edildiği haşhaş bitkisi.
Opium deyimi de Yunanca opos (özsuyu)daı gelir. Romalı bilgin Dioskorides eserlerinde afyonı uzun uzun anlatmaktadır. Türk-İslâm hekimlerin den Râzî, İbn-i Sînâ ve İbn-i Zübeyr, afyonu ök sürüğe karşı kullanmışlardır. Afyonun bileşiminde yaklaşık % 20-25 ora nında alkaloid vardır. Bundan başka reçine, kau çuk, yağ, mum, müsilaj ve asitler de vardır. Türl afyonlarının içinde % 10-25 nisbetinde alkaloid bulunur. Türk afyonu morfin bakımından dünyâda er zengin afyondur. Türk afyonunda 25 çeşit alkaloid bulunur. Bu alkaloidlerin başlıcaları şunlardır: Morfin: Afyonun en önemli alkaloididir. % 12’sini teşkil eder. Tıpta çok iyi bir ağrı dindiri- cidir. Keyf verici olarak kullanılması da yaygındır. Kodein: Morfine göre daha az zehirlidir. Alışkanlık yapma özelliği morfinden daha azdır. Daha çok öksürük kesici olarak kullanılır. Papaverin: Uyuşturucu (narkotik) etkisi fazla değildir. Kaslar üzerinde kasılmayı önleyici etkisi vardır. Morfinde bundan başka tebain, narkotin, lav- danin, reaodin gibi alkaloidler de vardır. Afyonun tıbbî kullanımından başka uyuşturucu olarak kullanımı da yaygındır. Özellikle içinde morfine karşı alışkanlık meydana getirmesi çok mühim bir sosyal hâdise hâline gelmiştir. Morfinman annelerin çocukları anne kamında bu maddeye alışmakta, doğunca morfin açlığı hissetmektedirler. Afyon alkaloidlerinin elde edilmesinden sonra, bunların formüllerinde bazı değişiklikler yapılarak tedavide kullanılmıştır. Bu maddelerin keşfinden maksat; morfin ve diğer afyon alkaloidlerinin ağrı kesici, öksürük dindirici vs. faydalı te’sirlerinin arttırılması; alışkanlık yapıcı, kusturucu v.s. gibi zararlı ve istenmeyen etkilerinin ise azaltılmasıdır. Bu gâyeyle bir çok sun’î veya yarı sun’î maddeler elde edilmiştir. Toplumda her yaş ve sınıftan kişi morfin ipti- lâsına tutulabilmektedir. Bu bakımdan haşhaş ekimi her ülkede hükümetin kontrolü altında yapılır. Afyon ticâreti dâimâ kontrol altına alınmaya çalışılmış ve çalışılmaktadır. Yurdumuzda önceleri yaygın olan afyon zirâati’bugün çok sınırlı bir bölgede yapılır. Türkiye, kaçak afyon ekimi ve ticâretine karşı büyük bir başarı sağlamıştır.