AĞIRLIK

Bir cisme etki eden yerçekimi kuvveti.
Ağırlık bir kuvvet olup; kg-kuvvet, gr-kuvvet,
dyn ve newton birimleri ile ifâde edilir. 1 kg-kuvvet= 1000gr-kuvvet=9,81 newtondur. 1 gr-kuvvet=
981 dyn’dir. Ağırlık, kuvvet ölçen âletlerle, yâni
dinamometrelerle ölçülür. Yerçekimi kuvveti, ekvatordan kutuplara doğ­
ru gittikçe artar. Yeryüzü seviyesinden yükseklere çıktıkça da yerçekimi kuvveti azalır. Bu sebepten dolayı da bir cismin ağırlığı sabit değildir.
Gerçekte bu değişmeler çok azdır. Ekvatordaki
ağırlığı 97,8 kg-kuvvet olan bir cisim, kutupta
98,3 kg-kuvvet yâni 0,5 kg-kuvvet daha ağır gelir.
İstanbul’da deniz kenarındaki ağırlığı 98 kg-kuvvet olan bir cisim, yerden 32 km yükseklikte 97 kgkuvvet gelir.
Ağırlık ve kütle, farklı iki kavramdır ve farklı birimlerle ölçülürler. Kütle ile ağırlık kavramları arasında bir bağıntı mevcuttur. Ağırlık P, kütle m,
yerçekimi ivmesi g ile gösterilirse, bu bağıntı:
P=mg şeklinde ifâde edilir.
Bir cismin ağırlık merkezi: Bir cismin en
küçük parçalarına etki eden yerçekimi kuvvetlerinin bileşkesi, o cismin ağırlığını verdiği gibi,
bu bileşkenin tatbik noktası da, cismin ağırlık
merkezini verir.
Homogen olmak şartıyla bâzı geometrik şekillerin ağırlık merkezleri şöyledir:
1) Dikdörtgen, kare, paralelkenar ve eşkenar
dörtgende; köşegenlerin kesiştiği nokta.
2) Dâire ve kürede, merkez.
3) Silindirde, eksenin ortası.
4) Üçgende, kenar ortayların kesiştiği nokta.
Ağırlık merkezinin tâyinini ilk defâ ele alan,
Müslüman astronomi âlimlerinin büyüklerinden
Ebû Sehl Kûhî’dir. (1014 senesinde vefât etmiştir.)
Basınç ve ağırlık merkezlerinin hesaplanmasında
geometrik metodları kullandı. Ebû Sehl’in bu konudaki çalışmaları, ondan asırlar sonra 19. yüzyılda
A.F. Mâbius tarafından ele alınmıştır.
Günümüzde özellikle Batı bilim dünyâsında ve
onların tesiri altında kalan Doğulularda yaygın
olan kanâate göre ünlü yerçekim kânunu, İngiliz bilim adamı Newton tarafından keşfedilmiştir. Hâlbuki, bu mevzûda ilk defâ fikir ortaya atıp, incelemelerde bulunan İslâm âlimi Bîrûnî’dir (973-
1049). Bu husûsu bilim târihçisi Kari Boyer de,
History of Mathematics adlı eserinde açıkça îtirâf etmektedir.
Yine İslâm âlimlerinden Hâzinî (1118-1155),
Bîrûnî’nin yerçekimi konusundaki araştırmaları­
nı geliştirerek, çekim kuvvetinin dünyânın merkezine olan uzaklıkla değiştiğini buldu. Böylece bir
cismin, dünyânın merkezine olan uzaklığı değiş­
tiğinde ağırlığının da değişeceğini ifâde etti. Hatta Mîzân-ül Hikme isimli eserinde, düşmekte
olan cismin hızı, aldığı yol ve geçen zaman arasındaki münâsebet üzerinde de geniş inceleme ve
araştırmalarda bulundu. Bütün bunlar, İslâm âlimlerinin, asırlar önce, değerli birer ilim hazînesi
olan pek çok eser ortaya koyduklarını göstermektedir.