AKHUNLAR

beşinci yüzyılda Batı Türkistan ve
Afganistan bölgelerinde devlet kuran bir Türk
kavmi. Akhunlara Çinliler “Ye-ta”, Araplar “Haytal”, BizanslIlar ise “Eftalitler” demektedirler. Akhunların 5. yüzyıl başlarında Sibirya’daki HunTürk imparatorluğunun yıkılması netîcesinde batıya göç ederek bu bölgeye yerleşen Hiungnulann
bir kolundan oldukları tahmin edilmektedir. Buraya
yerleştikten sonra İran’daki Sâsânîler ile savaşarak topraklarını genişlettiler. Sâsânîler, Akhun
saldırılarına Behram Gûr zamânında karşı koydular. Onun ölümünden sonra Akhunlar, İran’a
baskılarını artırdılar. Akhun İmparatoru Aksungur
Han, himâyesine aldığı Firuz’u, Sâsânî tahtına çı­
kardı (459). Bu yardımına karşılık Telekan ve Tirmiz şehirlerini aldı. Kuzey Hindistan’a düzenlediği
bir seferle Guptalar Devletini yıktı ve Pencab’ı
ele geçirdi (470).
499 yılında İran’da Mejdek taraftarlarının çı­
kardığı isyanda tahtını kaybeden Sâsânî hükümdârı
Kubad, Akhunlara sığındı. Akhun hükümdârı Toraman 30.000 kişilik bir kuvvet göndererek isyanı bastırdı ve Kubad’ın tekrar tahtına çıkmasını
sağladı. Toraman ve oğlu Mihrikula dönemlerinde Akhunlar güçlerinin zirvesine ulaştılar. Kuzey
Hindistan ile Orta Asya’da Karaşar ve Kandehar
dolayları ülke topraklarına katıldı. 515’te Toraman’m ölümü üzerine yerine geçen oğlu Mihrikula
530 yılına kadar sürdürdüğü akmlarla Pencap bölgesini tamâmen ele geçirdi. Budizm inancına şiddetle karşı çıkan Mihrikula, Hunların bu inancı
benimsememeleri için sıkı tedbirler aldı. Çok sayıda buda tapınağını yıktırdı.
Ancak Orta Asya’da Göktürklerin ve batıda
Sâsânîlerin giderek güçlenmeleri, Akhunların hâ­
kimiyetlerini uzun müddet korumalarına imkan
vermedi. Göktürkler, Sâsânîlerle birleşerek Pencap
dışında bütün Akhun topraklarını aralarında pay ettiler (563-567). Akhunlar, küçük beylikler hâlinde uzun müddet varlıklarını devâm ettirdiler. İslâmiyetin yayılması esnâsında Arablar, Toharistan
bölgelerinde Akhunlara rastlamışlardır. Bunlar,
Sâsânîlere karşı müslüman Arapların saflarında
yer almışlardır. Afganistan’daki Dürrâniler ile Kalaç Türkleri, Akhunların soyundandırlar.