a) Sendika:

Muayyen bir meslek mensuplarının meslekî hak ve menfaatlerinikorumak maksadıyla vücûda getirdikleri teşekküldenibaret olan sendikayı, sanayi inkılâbından sonra kapitalist sistemlerzarurî kılmıştır. Ortaçağda esnaf teşekkülleri, mesleklerinive mensuplarını koruyor, üyelerine ekonomik ve sosyalyardımlar temin ediyordu. Zamanla bu teşekküller maksat vegayelerinden uzaklaştı, yetersiz hale geldi. Liberaller, iş hayatındakiteşekküllere karşı olduklarından işçi teşekkülleri vücutbulamıyor ve işverenler, işçileri rahatça istismar ediyorlardı.Devam eden mücadele, işçilerin zaferi ile sonuçlandı. Bu defaişçi teşekkülleri karşısmda işveren teşekkülleri kuruldu; karşılıklımenfaat mücadelesi giderek hız ve şiddet kazandı. Günümüzde*demokratik idarelerde bu teşekküllerin varlığı vemücadelesi tabii ve kanunîdir.Görülüyor ki ortada bir karşılıklı menfaat çekişmesi vardır.İşçi hemcinsleriyle birleşerek işverenden hakkını veya dahafazlasını almak istiyor, işveren de birlikler vücuda getirerekve başka imkânları da kullanarak az vermekte direniyor. Liberalizmve kapitalizm iş hayatına müdahale etmiyor; yahut damüdaheleyi asgarî sınırda tutuyor, işçi ile işveren karşı karşıyakalıyor; kuvvetli zayıfı sömürmek istiyor, zayıf kuvvetlenmekiçin çare arıyor, birleşip teşekküller kuruyor; sesini duyurupsosyal ve İktisadî hayatta tesirini hissettirince devlet, sosyaladâlet hedefine yönelmek, tedbirler almak, müdaheleyi artırmakmecburiyetinde kalıyor…Halbuki İslâm’da devlet, tam mânâsıyla sosyal devlettir vesosyal adâlet onun baş hedefidir. Çalışanın normal olarak ge­çim şartlarım sağlamak devletin görevleri arasındadır. Bunugerektiği zaman önce ücrete müdahale, âdil bir asgarî ücretitayin ile gerçekleştirir. Bu yeterli olmadığı takdirde devletinkaynaklarım kullanır, vatandaşın ihtiyacını temin eder. Bunagöre İslâm devletinde hak aramak, adâlet sağlamak için teşekkülkurmaya gerek yoktur. Eğer devlet vazifesini yapmıyorsa—veya devlete yardımcı olmak üzere— işçi ve esnaf teşekküllerikurulabilir; ancak bu teşekküller politikanın âleti olamaz,gayelerinin dışına çıkamazlar. Nitekim bir doktrin olan ihtilâlcisendikalizm, yeni bir ekonomik ve sosyal nizam kurmakiçin sendikadan istifade eder. Bununla, hak ve menfaat koruyucususendikayı birbirinden ayırmak gerekir.