Azandeler,

asandeler, zandeler ya da NİAM-NİAM olarak da bilinir, Nijer-Kongo dil ailesinin Adamawa-Doğu öbeğine bağlı bir dil konuşan Orta Afrika halkı. Nil ve Kongo ırmaklarının su bölümü çizgisi boyunca Sudan, Zaire ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nde yaşarlar. Kuzeyde savanlar, güneyde yağmur ormanları ile kaplı olan Azande topraklan tarım ve avcılığa elverişlidir. Eskiden insan eti yiyen bir halk olarak bilinen Azandeler demir, kil ve ağaç işlerinde ustadırlar. Azandeler etnik olarak kanşık bir halktır. 18. yüzyılda Mbomu Irmağı kıyılarında yaşayan ve kendilerini Ambomular olarak adlandıran bir halk, yönetici klanlan Avon- garalann önderliğinde, güneye ve doğuya doğru yayılmaya başladı. Bu yayılma sırasında Ambomuların egemenliği altına giren bazı halklar Azandelerin etkisi altında erirken, bazıları da dillerini korudular. Bu kanşımdan bugünkü Azandeler ortaya çıktı. Fetihler sırasında yönetici klandan gelenler birçok krallık kurdular. Bu krallıklar sık sık birbirleriyle savaşırlardı. Azandeler geleneksel olarak, geniş alanlara dağılmış aile çiftliklerinde yaşarlardı. Çokkanlılığın geçerli olduğu Azandelerde, eskiden özellikle soylulann birden çok kadınla evlenmesinden dolayı, genç erkeklerin eş bulabilmesi zordu. Zina ağır biçimde cezalandırılırdı. Evlilik sözleşmesi, damadın gelinin ailesine 20 kadar mızrak armağan etmesiyle gerçekleşirdi. Kızlar çok erken evlenirler, bazen doğduktan birkaç saat sonra nişanlanırlardı. Halk arasında klan içi evlilik görülmezdi, ama soylular kendi klan- lanndan akraba kadınlarla, hatta baba tarafından üvey kız kardeşleriyle ve kendikızlanyla evlenirlerdi. Klanlarda babayanlı- lık egemendi. Sayıları çok fazla olan Azande klanlan dağınık bir halde yaşarlardı. Azandeler totemlere taparlar ve var olduğuna inandıkları iki ruhtan biri olan beden- ruhun, ölüm anında totem hayvanlarından birine dönüştüğüne inanırlar. Ata kültüne dayanan Azande dininde tanrı kavramı belirsiz ve oldukça önemsizdir. Ayrıca Azandelerde büyücülük ata kültünden de önemlidir.