Tarih-i cihangüşay

İlhanlı devlet adamı ve tarihçi Cüveyni*’nin (1226-1283) üç ciltlik yapıtı. Uzun bir girişle başlayan 1. ciltte, moğol gelenekleri ve Cengiz yasası hakkında bilgi verildikten sonra Cen- giz’in ortaya çıkışından ölümüne kadar moğol fetihleri; Uygurlar’ın din, görenek ve efsaneleri abartılı bir biçimde anlatılır (yapıtın bu cildi, Türk tarih kurumu tarafından yayımlandı). 2. ciltte Harizmşahlar’ la Karahitaylar’dan söz edilirken, Öge- dey’den Hulagu’nun İran’a gelişine kadar geçen dönemde yaşayan moğol hükümdarları da verilir. Mengü’nün tahta çıkışı, Hulagu’nun Önasya fetihleri, Alamut kalesinin ismaililer’den alınışı ve mezhep ayrılıklarının yol açtığı çatışmaların yer aldığı 3. cilt, Cüveyni tüm bu seferlere katılmış olduğundan, içerdiği zengin bilgiler açısından moğol tarihinin önemli kaynaklarından biri sayılır. Birçok arap ve iranlı yazarın kaynak olarak başvurdukları yapıt, XIX. yy.’da Batılılar’ın da dikkatini çekti ve bazı bölümleri avrupa dillerine çevrilip yayımlandı. Yapıtın tümü Mirza Muhammet Kazvini’nin eklediği bir önsöz ve eleştirisel nitelikte dipnotlarla birlikte Tahran’da basıldı (1937).